Qızdırma nədir, niyə baş verir?
Bu, orqanizmin mikroblarla mübarizəyə reaksiyasıdır. Bədən istiliyini artıraraq qan dövranını sürətləndirir və mikrobların çoxalma sürətini azaldır. Beləliklə, immunitet sistemimizin bir hissəsidir. Nə qədər ki, nəzarət altındadır, bədənimiz üçün faydalıdır. Ancaq müəyyən bir nöqtədən sonra (təxminən 38,5-39 C) bədəni yorduğu və narahat hiss etdirdiyi üçün müdaxilə etmək lazım gələ bilər. Qızdırma özü bir xəstəlik deyil. Bu, bir çox müxtəlif xəstəliklərin ümumi simptomudur. Hərarətin yüksəlməsi uşağın ciddi bir xəstəliyin olduğunu göstərmir, sadəcə olaraq, uşağın orqanizmində nəyinsə düzgün olmadığını bizə xəbərdar edən bir işarədir. Uşaqlarda qızdırmaların ən çox görülən səbəbi infeksiyalardır. Bədən istiliyi revmatik xəstəliklər, peyvəndlər, isti vurma və ya isti havalarda körpəni çox sıx bağlamaq kimi səbəblərdən də yüksək hərarət yarana bilər. Əgər uşağınız narahatdırsa və ya onu əl ilə yoxladığınız zaman temperaturun artdığını hiss edirsinizsə, uyğun termometrlə ölçmək lazımdır. Əgər onun bədən hərarəti normadan yuxarıdırsa (38 C), bu onun qızdırmasının olması deməkdir.
Bədən hərarətini necə ölçmək olar?
Bədən istiliyi ölçmənin aparıldığı yerdən asılı olaraq dəyişir. Buna görə də, haradan ölçdüyünüz vacibdir. Rektal ölçmə faktiki bədən istiliyini əks etdirmək baxımından daha dəqiq nəticələr versə də, qeyri-praktik və gigiyenik səbəblərə görə müntəzəm olaraq tövsiyə edilmir. Anus, ağız, qulaq və dəri üzərində ölçmələr üçün 38 C, qoltuq ölçmələri üçün isə 37,5 C və yuxarı temperatur qəbul edilir.
Qoltuqaltı vasitəsilə ölçmə qaydası. Yanıb-sönən C işarəsi görünəndə termometr işə salınır və qoltuq altına qoyulur. Yanıb-sönən C işarəsi sabitləşdikdə ölçmə tamamlanır. Cihazdan asılı olaraq dəyişsə də, ölçmə 5 saniyə ilə 60 saniyə arasında tamamlanır. Ölçmədən əvvəl qoltuqaltı quru silinməlidir. Metal ucu qoltuğun orta hissəsinə yerləşdirilir, qol bədənə doğru zərif şəkildə sıxılmalı və ucu dəri ilə tam təmasda olmalıdır. Bu, həqiqi bədən istiliyindən bir qədər aşağı (təxminən 0,5 C) dəyərləri əks etdirir. Xarici amillərdən asanlıqla təsirlənmir və etibarlıdır.
Qulaq vasitəsilə ölçmə qaydası. Termometr qapağı açılır. Filtr varsa, qulağın içinə qoyulan hissənin çirklənməsinin qarşısını almaq üçün quraşdırılır. Düyməni basaraq ölçməyə hazır vəziyyətə gətirilir. Yanıb-sönən tire və ya C işarəsi hazırlığı göstərir. Cihazın ucu yumşaq şəkildə qulağa yerləşdirilir və düymə yenidən basılır. Ölçmə səsli xəbərdarlıqla 2-3 saniyə ərzində tamamlanır. Tez ölçmələr edilə bilər. Qulaq infeksiyası varsa, normadan yuxarı oxunma ehtimalı yüksəkdir. 3 aydan kiçik uşaqlar üçün uyğun deyil. Körpələrin qulaqları kiçik olduğu üçün qulaq kanalına tam yerləşdirilə bilməz.
Dəri vasitəsilə ölçmə qaydası. Cihazda bir parametr varsa, bədən istiliyini ölçmək üçün istifadə edilə bilər. Düyməni basaraq ölçməyə hazır vəziyyətə gətirilir. Dəriniz nəmdirsə, qurudun. Düymə alından təxminən 3-5 sm məsafədən uşağın üzünə tutaraq basılır. Ölçmə 1-2 saniyə ərzində aparılır. Ən yüksək temperatur müxtəlif yerlərdən bir neçə ölçmə aparılmaqla müəyyən edilir. Tez ölçmə aparılır. Xarici amillərdən tez təsirlənir. Etibarlı deyil. Bir neçə dəfə ölçmə aparmaq lazımdır.
Anus vasitəsilə ölçmə qaydası. Qoltuq altında ölçən cihazlar anusdan da ölçə bilər. Metal ucu elə tutulur ki, anusa tam daxil olsun. Ucu təxminən 1-1,5 sm itələmək kifayətdir. Sabit qalmasını təmin etmək üçün göbək hər iki tərəfdən bərkidilir. Ölçmə 5 saniyə ilə 60 saniyə arasında tamamlanacaq. Həqiqi bədən istiliyinə ən yaxın ölçmə burada aparılır. Anusa zərər verə biləcəyi və gigiyena baxımından problem yarada biləcəyi üçün üstünlük verilmir. Əvvəlcə sürətli ölçmə təmin edən dəri və ya qulaq termometrlərinə üstünlük verilə bilər. Lakin qızdırma aşkar edilərsə, qoltuqaltı termometrlə dəqiq ölçmə aparmaq düzgün olardı.
Hansı termometri istifadə etməliyəm?
Temperaturun ölçülməsi üçün müxtəlif cihazlar mövcuddur. Qolaltı, ağız, qulaq, anus və dərinin altından ölçə bilən elektron cihazlar var. Qoltuqaltı ölçmə cihazlarına üstünlük verilə bilər, çünki onlar daha ardıcıl nəticələr verir. Aktiv və ya narahat olan uşaqlarda 1 dəqiqə gözləməklə ölçmək çətin ola bilər. Hər şeydən əvvəl təmassız dəri termometri ilə temperaturun ölçülməsi və nəticə yüksək olarsa qoltuq altındakı temperaturun yoxlanılması məqsədəuyğun olardı. 3 aydan yuxarı uşaqlarda qulaq termometri ilə sürətli və ardıcıl ölçmələr edilə bilər. Qulaq infeksiyasının olması halında, ölçmə normadan yüksək ola bilər. Əvvəllər istifadə edilən civə termometrləri zəhərlənməyə səbəb ola biləcəyi üçün qadağan edildi. Buna görə də yalnız elektron cihazlar istifadə olunur. Bütün elektron cihazlar hər 6 aydan bir kalibrlənməlidir, çünki bu zamanla qeyri-dəqiq ölçmələrə səbəb ola bilər.
Uşağımın qızdırması var, nə etməliyəm?
Uşağınızın bədəninin istiliyini hiss etdiniz. Gördünüz ki, qızdırması var, onun dərəcəsini ölçürsünüz. Əvvəla, çox sıx geyinirsinizsə, geyindiyinizi çıxarın. Xüsusilə körpələrə qat-qat geyindirmək, üşüməsin deyə yorğan-döşəklə bükmək bədən istiliyinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.
Əgər antipiretik şərbət varsa, onu içə bilərsiniz (Uşağınızın ümumi vəziyyəti yaxşıdırsa və narahat deyilsə, ona şərbət vermədən də izləyə bilərsiniz). Şərbətlərin təsiri 30 dəqiqə ərzində başlayacaq. Bu vaxt isti tətbiq etməyə başlaya bilərsiniz. Üz, baş, boyun və qoltuqaltı nahiyəni ilıq su ilə yumaq və ya hətta ilıq su ilə duş qəbul etmək qızdırmanızın tez düşməsinə kömək edəcək. Suyun temperaturunun 30-34 C olması idealdır. Bədəninizi nəm bir parça ilə isladın və buxarlanmasını gözləyin. Quruduqca yenidən bezlə silə bilərsiniz. Üzərində nəm parça saxlamaq lazım deyil. Odekolon, sirkə, spirt və s. istifadə etməyin. Suyun tez buxarlanmasını təmin edən bu maddələr qızdırmanı tez bir zamanda salsa da, daha sonra qızdırmanın yenidən qalxmasına səbəb olur. Qoxusuna görə uşaqları narahat edə və zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Yalnız sudan istifadə etmək daha rahat olardı. Soyuq su istifadə etməyin. Soyuq su ilə islatsanız, titrəməyə səbəb olar. Qızdırma yüksəlməyə davam edəcək, çünki əzələlərimiz titrəməklə istilik əmələ gətirir. Qızdırması olan uşaqlarda adətən əllər və ayaqlar soyuq olur, bədən və baş çox isti olur. Necə deyərlər, “bədənə qan yığılıb”. Əl-ayaqlarına əlcək və corab geyindirib bədəni çılpaq qoya bilərsiniz. İsti məhlulu qollara və ayaqlara deyil, bədənə tətbiq edin. Onu qoltuqaltı, bədən, baş və boyun hissələrinə çəkmək daha yaxşıdır. Qızdırma ilə maddələr mübadiləsi sürətlənir, tərləmə və buxarlanma ilə su itirilir, orqanizmin suya ehtiyacı artır. Uşağınıza bol su və şirəli qidalar vermək düzgün olardı.
Bədən hərarəti xəstəliyin çox ciddi olması ilə əlaqəlidir mi?
Uşağın çox yüksək hərarətli olması onun çox ağır xəstəlik keçirməsinə dəlalət etmir. Viral qrip infeksiyalarında qızdırma 40 dərəcəyə qədər yüksələ bilər. Ciddi bakterial infeksiyalar qızdırma olmadan və ya yüngül qızdırma ilə baş verə bilər. Xüsusilə 3 yaşa qədər uşaqlarda qoltuqaltında 38,5 C, digər nahiyələrdə 39 C-dən yuxarı hərarət olduqda ciddi infeksiyanın aşkarlanma sürəti artır. Qızdırma beyin zədələnməsinə səbəb olmur. İstilik vurması kimi hallarda bədən istiliyinin 41 C-dən yuxarı qalxması beyin zədələnməsinə səbəb ola bilər (biz buna qızdırma deyil, hipertermiya deyirik). İnfeksiyalara bağlı qızdırma nəzarətli şəkildə artır, buna görə də həyati təhlükəsi yoxdur. Qızdırma dərəcəsindən çox, uşağın ümumi vəziyyəti xəstəliyin şiddətini müəyyən edir.
Soyuqdəymə qızdırma ilə başlasa, nə etmək lazımdır?
Qızdırma sürətlə yüksəldikdə dəridə xallı görünüş və titrəmə müşahidə oluna bilər. Bunlar bədənin daxilindən yüksəlməyə başlayan qızdırma nəticəsində baş verir. Əgər titrəməyə başlayarsa, temperaturunu tez-tez ölçmək faydalı olar. Geyindiyiniz paltarları nazikləşdirib isti şəkildə tətbiq etməyə başlaya bilərsiniz. Qızdırma yüksəldikdə əllər və ayaqlar soyuq, bədən və baş isti ola bilər.
Hansı hallarda təcili yardıma müraciət edilməlidir?
Üç aydan kiçik körpələrdə, kimyaterapiya alan uşaqlarda qızdırma ilə birlikdə dəridə bənövşəyi rəngli səpgilər əmələ gələrsə, deməli ümumi vəziyyəti yaxşı deyil, yuxululuq, çaşqınlıq, burnu açıq olmasına baxmayaraq nəfəs almaqda çətinlik, əgər onlar peyvənd olunmayıbsa ciddi bir xəstəliyə tutulma ehtimalı yüksəkdir, mümkün qədər tez xəstəxanaya getməlisiniz.3 yaşa qədər uşaqlarda qızdırma 3 gündən çox davam edərsə , ümumilikdə, uşaqlarda qızdırma 5 gündən çox davam edərsə xəstəxanaya müraciət etmək məqsədəuyğun olardı.
Bədən temperaturunun yüksəldiyini göstərən başqa faktorlar varmı?
Bəzən xarici faktorlara görə bədən istiliyi yüksələ bilər, istilik vurması buna misal ola bilər, yeni doğulmuş körpələrdə isti havada çox sıx bağlandığı üçün bədən istiliyi normadan yüksək ölçülə bilər. Hipertermiya dediyimiz bu vəziyyət xarici amillərin təsiriylə bədən istiliyinin nəzarətsiz yüksəlməsidir. Qızdırma, bədənin termostatı kimi xidmət edən hipotalamus adlanan beyindəki mərkəz tərəfindən bədən temperaturu həddinin idarə olunan və könüllü artması nəticəsində inkişaf edir. Bu, bədənə daxil olan mikroblarla mübarizə üçün bir cavabdır. Antipiretiklər hipotalamusun müəyyən etdiyi bu həddi azaltmaqla öz təsirini göstərirlər. Uşaqlar diş çıxaran zaman hər şeyi ağzına atıb dişlədiklərindən qızdırma şansları arta bilər. Diş çıxarma bədən istiliyini bir qədər artırsa da, əhəmiyyətli dərəcədə qızdırmaya səbəb olmur. 38,5 C və yuxarı hərarəti diş çıxmasına aid etmək düzgün deyil.
Hərarəti necə azaltmaq olar?
Qızdırmanı idarə etmək üçün edə biləcəyiniz üç şey var: qalın paltarları çıxarmaq, duş qəbul etmək, ağrıkəsici və qızdırmasalıcı dərmanlar qəbul etmək.
Qızdırmanı azaldan dərman hansıdır və nə qədər qəbul edilməlidir?
Uşaqlarda ağrıkəsici və qızdırmasalıcı kimi istifadə etdiyimiz iki növ dərman var.
Parasetamol-parol, kalpol, tamol, tilol, minoset və s.
İbuprofen-dolven, pedifen, ibufen, apyreks, brufen və s.
Ketoprofen (Profenid) də eyni qrupa aiddir.
http://akademihastanesi.com.tr/ates-nedir-olusur/
