Biopsiya nədir?
Bədənin bir xəstəlik və ya kütlə olduğu düşünülən bölgəsindən toxumaların çıxarılması prosesi olan biopsiya, açıq əməliyyata ehtiyac olmadan fərqli iynələrdən istifadə etməklə həyata keçirilə bilər. Şübhəli orqanda kütlənin olması halında biopsiya üsulu ilə görüntülənərək müvafiq nahiyəni dəqiq müəyyən etmək olar. Adətən çıxarılan toxuma və ya şişin xoşxassəli və ya bədxassəli olduğunu müəyyən etmək üçün həyata keçirilən prosedur bəzi infeksion və ya iltihablı xəstəliklərdə xəstəliyin mərhələsini və gedişatını müəyyən etmək üçün də həyata keçirilir. Lokal anesteziya ilə həyata keçirilən biopsiya üsulları ilə şübhəli nahiyədəki zədəyə iynə ilə daxil edilərək kiçik bir parça götürülür və nəticənin müəyyən edilməsi üçün patoloji laboratoriyaya göndərilir. Həyata keçirilən prosedurlar biopsiya üsuluna görə fərqli olsa da, biopsiya prosesi adətən təxminən 15 dəqiqə çəkir və sonrasında tikiş atmağa ehtiyac yoxdur.
Biopsiya necə aparılır?
Mütəxəssis həkim tərəfindən uyğun şərtlərdə həyata keçirildiyində heç bir sağlamlıq riski olmayan biopsiya, icra edildiyi bölgəyə görə fərqli avadanlıq və üsullarla həyata keçirilir. Bəzi biopsiyalar görüntüləmə rəhbərliyi altında, bəziləri əməliyyat zamanı və sonra, bəziləri isə lokal anesteziya altında aparılır.
Ağciyər biopsiyası necə aparılır?
Döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası və ya tomoqrafiyasından sonra aşkar edilən ağciyər xəstəlikləri və ya ağciyər xərçəngi olduqda, sürətli və qəti diaqnoz üçün ağciyər biopsiyası aparılır. Ağciyərdə görünən kütlənin yerləşdiyi nahiyəyə lokal anesteziya tətbiq edilir və nazik iynə aspirasiya biopsiyası və ya qalın iynə biopsiyası ilə müvafiq nahiyədən toxuma parçaları çıxarılır. Prosedura ultrasəs və ya kompüter tomoqrafiyası ilə görüntüləmə rəhbərliyi altında həyata keçirilir. Nümunələr ağciyər pərdəsini deşən geniş iynədən keçən daha nazik iynənin köməyi ilə götürülür. Bu şəkildə havanın ağciyər pərdəsinə çıxmasının qarşısı alınır və ya hava çıxsa belə, boşaldılır.
Qaraciyər biopsiyası necə aparılır?
Hepatit, qaraciyər yağlanması, siroz kimi bir çox xəstəliklərin qaraciyərə verdiyi zərərləri araşdırmaq üçün edilir. Qaraciyərdə bir kütlənin diaqnozunu aydınlaşdırmaq üçün də tətbiq oluna bilər. Prosedurdan əvvəl sedativ dərman venadaxili veriləcəyi üçün xəstə prosedurdan əvvəl 5-6 saat oruc tutmalıdır. Arxa üstə uzanan xəstənin müvafiq nahiyəsində kiçik bir kəsik edilir və iynə biopsiyası üsulu ilə toxuma parçası çıxarılır. Xəstə həmin gün xəstəxanada müşahidə altında qalır və ertəsi gün evə buraxılır.
Böyrək biopsiyası necə aparılır?
Müəyyən edilməmiş böyrək xəstəliklərinin diaqnozu, mövcud xəstəliyin vəziyyəti haqqında məlumat əldə etmək və ya transplantasiya edilən böyrəyin vəziyyətini öyrənmək lazım olduqda həyata keçirilən böyrək biopsiyası təxminən yarım saatlıq bir prosedurdur. Yerli anesteziya altında ultrasəslə idarə olunan iynə biopsiyası üsulu ilə həyata keçirilir. Prosedurdan sonra qanaxma riski olduğu üçün xəstə 24 saat müşahidə altında saxlanılır. Bu arada sidik və qan analizləri aparılaraq xəstənin vəziyyəti yoxlanılır.
Döş biopsiyası necə aparılır?
Döş biopsiyası hüceyrələri, toxumaları və ya kütlələri çıxarmaq üçün 15 dəqiqə ərzində həyata keçirilə bilər. Yerli anesteziya altında ultrasəs, MRT və ya tomoqrafiya ilə müşayiət olunan iynə biopsiyası, vakuum biopsiyası və ya cərrahi biopsiya üsulları ilə həyata keçirilir. Metodun müəyyən edilməsində amil kütlənin ölçüsüdür.
Tiroid biopsiyası necə aparılır?
Qanaxma ehtimalının olmadığı prosedur ultrasəs rəhbərliyi ilə lokal anesteziya altında aparılır. Biopsiya prosesinə başlamazdan əvvəl, giriş və keçid yolu ətraflı ultrasəs ilə rentgenoloq tərəfindən müəyyən edilir. İncə iynə aspirasiyası üsulu ilə qalxanabənzər vəzin düyünündən hüceyrələr alınır. Birdən çox düyün varsa, prosedur hər bir düyün üçün fərdi olaraq aparılır. Beləliklə, düyünün xoş və ya bədxassəli olması aydınlaşdırılır. Prosedurdan sonra xəstə təxminən yarım saat müşahidə olunduqdan sonra normal həyatına qayıda bilər.
Biopsiya növləri hansılardır?
İynə biopsiyası: İki fərqli üsulla həyata keçirilir. İncə iynə aspirasiya biopsiyası, həmçinin perkutan biopsiya olaraq da bilinir, qara iynəli şpris köməyi ilə həyata keçirilir. Hədəf edilən toxumadan hüceyrələrin alınması prosesi olan bu üsul daha çox qalxanabənzər vəzin düyünləri və prostat vəzinin diaqnostikasında tətbiq edilir. Başqa bir iynə biopsiyası, qalın iynə biopsiyası, silindrik toxuma parçalarının hədəf kütlədən çıxarıldığı bir üsuldur.
Açıq Cərrahiyyə Biopsiyası: Şübhəli nahiyədəki kütlənin bir hissəsi və ya lumpektomiyada olduğu kimi, ümumi anesteziya altında edilən kəsiklə bütün kütlə çıxarılır.
Fırça biopsiyası: Endoskopik olaraq həyata keçirilir və toxumaya kiçik bir fırça tətbiq edilərək alınan tamponun müayinə üsuludur.
Xorion Villus Biopsiyası: CVS olaraq qısaldılmış xorion villus biopsiyası 10-12-ci həftələr arasında hamilə qadınlara tətbiq edilən bir üsuldur. Doğulmamış körpənin genetik və xromosom anomaliyalarını aşkar etmək üçün serviks və ya qarın boşluğundan aparılır.
Konus biopsiyası: Uşaqlıq boynundan konusvari toxumanın çıxarılması prosesidir.
Endoskopik biopsiya: Kiçik toxuma parçaları endoskop kanalından keçirilən alətlərlə çıxarılır. Toxuma boğulma və ya koterizasiya, yəni yandırma yolu ilə kəməndiyə bənzər avadanlıqla kəsilir və başqa alətlə tutularaq çıxarılır.
Yaşlı limfa düyünlərinin biopsiyası: Şişdə mövcud olan xərçəng hüceyrələrinin yayılma ehtimalı yüksək olan limfa düyünlərini qeyd etmək üçün xəstəyə mavi boya tətbiq edilir. Limfa damarları əvvəlcə bu boyanı xərçəngin yerləşdiyi yerə, yəni limfa düyününə aparır. Başqa bir cihazla rəng dəyişikliyinin baş verdiyi sahə aşkar edilir və müvafiq sahə çıxarılır.
Təraş üsulu ilə biopsiya: Dərinin yuxarı hissəsi ilə birlikdə zədənin altındakı bölgənin çıxarılması prosesidir. Bu üsulla qırxılmış nahiyə dəriyə paralel olaraq çıxarılır.
Stereotaktik biopsiya: Beyin və döşdə istifadə edilən bu üsulla biopsiya sahəsi təyin edilir. Tomoqrafiyanın köməyi ilə biopsiya sahəsi aydın şəkildə müəyyən edilir. Bir iynə və ya telin köməyi ilə biopsiya aparılır.
Punch biopsiyası: Ən çox dəriyə tətbiq edilən bu üsulla kiçik bir kəsici alətlə toxuma parçası çıxarılır.
Vakuum biopsiyası: Vakuum yardımlı biopsiya, iti kənarı olan bir iynənin zədələnmiş yerə daxil edilməsi ilə başlayır. İynə irəli-geri hərəkət edilərkən və toxumaları təraş edərkən, toxumalar iynənin içindəki vakuumla çəkilir.
Bu və digər biopsiya üsulları ilə bədəndən çıxarılan bütün hissələr şəffaf şüşə və plastik qablara yerləşdirilir və toxuma bütövlüyü pozulmadan patoloji laboratoriyaya göndərilir. Əməliyyat zamanı aparılan biopsiyalar laboratoriyada prioritet olmaq şərti ilə mütəxəssis həkim tərəfindən makroskopik və mikroskopik olaraq araşdırılır və hesabat verilir.
Biopsiyadan əvvəl nələrə diqqət edilməlidir?
Biopsiyadan əvvəl nəzərə alınacaq məqamlar biopsiya ediləcək orqan və biopsiya üsuluna görə dəyişə bilər. Bunları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
-Böyrək biopsiyasından ən az 7-10 gün əvvəl qanaxma riskini artıra bilən dərmanlar dayandırılmalıdır. Biopsiyadan 6 saat əvvəl yemək və içmək dayandırılmalı, müntəzəm istifadə olunan ürək və hipertoniya dərmanları çox az miqdarda su ilə qəbul edilməlidir. Biopsiyadan əvvəl xəstənin qan laxtalanma vəziyyətini və qanaxma meylinin olub-olmadığını qiymətləndirmək üçün bəzi qan testləri aparılır.
-Qaraciyər biopsiyasından əvvəl həkim məsləhəti ilə qan durulaşdırıcı dərmanlar dayandırılmalıdır. Biopsiyadan əvvəl qan sayı yoxlanılır və qanaxma-laxtalanma problemi olub olmadığı araşdırılır. 15 gün ərzində alınan laxtalanma cədvəlini göstərən qan dəyərləri də kifayət ola bilər. Biopsiya zamanı həyəcan, ağrı və ya qorxu hissini aradan qaldırmaq üçün venadaxili dərman veriləcək. Buna görə prosedurdan əvvəl ən azı 6 saat oruc tutmaq lazımdır.
– Qalxanabənzər vəzin biopsiyasından və xəstənin prosedurdan əvvəl heç bir hazırlıq görməsinə ehtiyac yoxdur. Bu xəstələr yalnız qan durulaşdıran dərmanlardan istifadə edərlərsə, prosedur üçün planlama aparılır.
-Ağciyər biopsiyasından əvvəl ümumiyyətlə gecə yarısından sonra heç nə yeməməli və içməməlisiniz. Prosedur üçün lokal anesteziya istifadə ediləcəksə, prosedur səhəri maye qəbuluna icazə verilə bilər. Hər hansı bir dərmana, lateks, yod, lent və ya anestezik maddələrə (yerli və ümumi) və qəbul edilən bütün dərmanlara və bitki mənşəli əlavələrə qarşı həssaslıq və ya allergiya barədə həkimə məlumat verilməlidir. Ancaq anamnezdə qanaxma pozğunluqları varsa və ya antikoaqulyant (qan durulaşdırıcı) dərmanlar, aspirin və ya qanın laxtalanmasına təsir edən digər dərmanlar istifadə olunursa, prosedurdan əvvəl dayandırılması tələb oluna bilər.
-Döş biopsiyasından əvvəl xəstə allergiyası olub-olmaması, qan durulaşdırıcı dərmanlardan istifadə edib-etməməsi, biopsiya üçün bədənində kardiostimulyator və ya digər elektron cihazın olub-olmadığı kimi məlumatları mütəxəssis həkimə verməlidir.
Bütün bunlardan başqa hamilə olan və ya hamiləlik şübhəsi olan qadınlar biopsiya etməzdən əvvəl vəziyyətini mütləq mütəxəssis həkimə bildirməlidirlər. Radiasiya döl üçün zərərli ola biləcəyinə görə, həkimlər hamiləlik zamanı görüntü təlimatından istifadə edən bəzi prosedurları yerinə yetirməyə bilərlər.
Biopsiyadan sonra nələrə diqqət edilməlidir?
Biopsiyadan sonra nəzərə alınacaq məqamlar biopsiya edilən orqan və biopsiya üsulundan asılı olaraq dəyişə bilər. Bu məqamları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
-Ağciyər biopsiyasından sonra nəzarət tomoqrafiyası ilə ağciyər qişaları arasında qanaxma və ya hava sızması kimi arzuolunmaz halların olmadığına əmin olduqdan sonra biopsiya prosesinə son qoyulur. İynə çıxarıldıqdan sonra tətbiq olunan kiçik sarğı da 24 saatdan sonra çıxarıla bilər. Ağciyər biopsiyasından sonra xəstə bir gecə xəstəxanaya yerləşdirilir. Bu arada, qan təzyiqi, nəbz və tənəffüs ölçülür və ağciyər membranları arasında mümkün bir qanaxma və ya hava sızması erkən aşkar edilə bilər. Eyni məqsədlə, zəruri hallarda qan testləri və ya ağciyər rentgenoqrafiyası aparıla bilər. Əgər biopsiyadan 2 saat sonra problem yoxdursa, sarğı çıxarıldıqdan sonra xəstə yemək yeyib duş qəbul edə bilər.
-Böyrək biopsiyasında cüzi qanaxma riski var. Bu səbəblə xəstənin əməliyyatdan sonra 24 saat xəstəxanada nəzarətdə olması, hətta tualetə ehtiyacı olsa belə ayağa qalxmaması məqsədəuyğun olardı. Prosedurdan sonra su içmədən və yeməkdən əvvəl ən azı 2 saat gözləmək və həkimdən icazə almaq lazımdır. Prosedurdan sonra sidik qanaxma üçün qiymətləndirilir. Prosedurdan 2-3 saat sonra, lazım gələrsə, hər 6-8 saatdan bir xəstənin qanı yoxlanılır. Prosedurdan bir gün sonra heç bir problem yoxdursa, boşalma həyata keçirilir.
Biopsiyadan sonra;
Qan təzyiqi, nəbz və tənəffüs dəyərlərinə nəzarət edilir.
Qanaxma və digər ağırlaşmaları yoxlamaq üçün sidik analiziniz və tam qan sayım testləri aparılacaq.
Ən az 6 saat ayağa qalxmamağınız təmin edilir.
Çox nadir hallarda, biopsiyadan sonra bir neçə saat ərzində biopsiya yerində ağrı hiss oluna bilər. Bu vəziyyətdə ağrıları aradan qaldırmaq üçün sizə dərmanlar veriləcək.
-Qaraciyər biopsiyasından sonra xəstə bir gecə xəstəxanada yatır. Bu dövrdə xəstələrin təzyiqi və nəbzi mütəmadi olaraq yoxlanılır. Xəstələr biopsiyadan sonra ən azı iki saat sağ tərəfləri üstündə istirahət edirlər. Xəstə xəstəxanadan çıxdıqdan sonra özünü gərginləşdirməmək şərti ilə normal həyatına qayıda bilər.
-Qalxanabənzər vəzin biopsiyasında incə iynə biopsiyası düyünlərin qiymətləndirilməsində qızıl standart hesab olunur. Təcrübəli bir sitopatoloq tərəfindən kifayət qədər nümunə araşdırıldıqda, etibarlılıq dərəcəsi 100% -ə yaxındır. Müayinədən sonra düyün nəticəsi 3 cür-yaxşı, xərçəngli və ya şübhəli olur. Bu vəziyyətdə xoşxassəli düyünlər heç bir prosedur olmadan izlənildiyi halda, şübhəli və xərçəngli düyünlər üçün əməliyyat lazımdır.
– Açıq biopsiyadan başqa bütün döş biopsiyası üsullarında prosedur yerinə sarğı qoyulur. Prosedurdan sonra xəstələr normal həyatlarına davam edə bilərlər. Bəzən müalicə olunan ərazidə qançırlar və yüngül ağrılar ola bilər. Açıq biopsiyada xəstəyə tikiş qoyulur və xəstələr həmin gün evə gedib ertəsi gün normal həyatlarına davam edə bilirlər.
