Dializ nədir

İnsanların adətən iki böyrəyi olur. Onlar qarnın arxa hissəsində, diafraqmanın bir az altında, onurğa sütununun solunda və sağında yerləşirlər. Böyrəklər qırmızı-qəhvəyi rəngdə və lobya şəklindədir.

Sağlam insan orqanizmində böyrəklər qanda olan tullantıları, suda və qidada olan zərərli maddələri süzür və ifrazat sisteminin köməyi ilə bu maddələri bədəndən xaric edir. Ancaq bəzi hallarda zamanla deformasiyaya uğrayan böyrəklər bu funksiyanı qismən və ya tamamilə yerinə yetirə bilmir. Ağır böyrək çatışmazlığında qidamızın bədənimizdə parçalanması zamanı əmələ gələn və normal olaraq sidiklə xaric olan zərərli maddələr və artıq sular xaric oluna bilmir və orqanizmimizdə toplanır.Belə hallarda hemodializ üsulu tətbiq edilir. Hemodializ böyrək çatışmazlığının müalicəsi olmasa da, qan təzyiqini idarə etməyə və qanda kalium, natrium və kalsium kimi vacib mineralları balanslaşdırmağa kömək edir.

Dializ bu maddələri bədənimizdən çıxaran bir müalicə növüdür. Dializ böyrəklərin öz funksiyalarını lazımi səviyyədə yerinə yetirə bilmədiyi hallarda orqanizmdə toplanmış maddələrin yarımkeçirici membrandan süzülməsi prosesidir.Onun əsasını yüksək konsentrasiya nöqtəsində olan su və elektrolitlərin diffuziya yolu ilə aşağı konsentrasiyaya keçirməsidir.

Xəstənin qanı nazik membrandan (dializator) hazırlanmış borulardan keçirilir və orqanizmdən çıxarılmaq üçün membranın o biri tərəfindən keçən maye (dializ məhlulu – dializat) ilə qarışdırılır. Xəstənin qanı ən çox xəstənin qolunda arteriyalardan biri ilə venalardan birinin birləşməsindən əmələ gələn “fistula” vasitəsilə təmin edilir.
Böyrəklərin müxtəlif xəstəliklər səbəbindən öz funksiyalarını yerinə yetirə bilməməsi vəziyyətinə böyrək çatışmazlığı deyilir. Daimi, geri dönməz xroniki böyrək çatışmazlığının qəti müalicəsi böyrək transplantasiyası ilə əldə edilir. Lakin transplantasiya gözləyən xəstənin böyrəklərində nasazlıq yarandığından onun orqanizmində sidik cövhəri, kreatinin, fosfor, kalium kimi zərərli maddələr toplanır. Orqanizm üçün son dərəcə zərərli olan bu maddələr hemodializlə orqanizmdən təmizlənir. Hemodializ üsulu ilə xəstənin qanı damar yolu ilə bədəndən çıxarılır. Qan dializator adlanan süni filtrdən keçirilir və maye və məhlulun tərkibi tənzimləndikdən sonra xəstəyə geri verilir. Müalicə zamanı qan laxtalanmasının qarşısını almaq üçün qan durulaşdırıcılardan istifadə edilməlidir. Süni böyrək də adlandırılan hemodializ dializ bölməsində həftədə iki və ya üç dəfə dörd saatlıq seanslarda aparılır. Hemodializ tətbiqi üçün; Xəstəyə damar girişi tələb olunur və bu, kateter və ya fistula ilə təmin edilir. İdeal olaraq, AV fistula adlanan qolun arteriya və venasını (fistula) birləşdirmək üçün əməliyyat aparılmalıdır. Hemodializ müalicəsinə fistula əməliyyatından ən azı 3-4 həftə sonra başlana bilər. Təcili dializ tələb edən xəstədə fistula yoxdursa və ya kifayət qədər inkişaf etməmişsə, boyun və ya qasıq damarlarından birinə kateter qoyularaq hemodializ aparıla bilər. Fistulun adekvat inkişafını təmin etmək və kateter ehtiyacını aradan qaldırmaq üçün hemodializ üçün namizəd olan xəstələrdə mümkün dializ vaxtından 3-6 ay əvvəl fistula əməliyyatı aparılmalıdır.

 Dializ prosesində istifadə edilən seansların sayı, prosedur müddəti, filtr və dializ mayesinin tezliyi insanın fizioloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq dəyişə bilər.

Xroniki böyrək çatışmazlığı adətən erkən mərhələlərdə səssizcə irəliləyir və heç bir simptoma səbəb olmaya bilər. Semptomlar adətən böyrək funksiyalarını itirməyə başlayanda inkişaf etmiş mərhələlərdə görünür. Xroniki böyrək çatışmazlığının simptomları hər xəstədə eyni görünməyə bilər.

Müxtəlif xəstəliklərlə qarışdırıla bilən xroniki böyrək çatışmazlığının simptomları ümumiyyətlə aşağıdakılardır:

• Yorğunluq və zəiflik
• ürəkbulanma
• Qusma
• Konsentrasiya pozğunluğu
• Bədəndə həddindən artıq su tutması səbəbindən ayaqlarda şişkinlik
• İştahsızlıq
• Yuxu problemləri və gözlərin şişməsi, xüsusən səhərlər
• Sidik miqdarında dəyişiklik və gecə tez-tez sidiyə çıxma
• Əzələlərin seğirməsi və krampları, xüsusən də gecələr
• Ayaqlarda və topuqlarda şişlik
• Davamlı qaşınma və quru dəri
• Ürəyin astarının ətrafında maye yığılırsa, sinə ağrısı
• Ağciyərlərdə maye toplanırsa, nəfəs darlığı
• Hipertoniya
• Baş ağrısı
• Kişilərdə erektil problemlər

Kİmlər dializ müalicəsi almalıdır

• Böyrək funksiyalarında 90%-ə qədər itki varsa,
• Xroniki böyrək çatışmazlığı səbəbindən qanaxma olarsa,
• Orta dərəcədə koqnitiv pozğunluğu olanlar
• Pəhriz və dərmanlarla idarə oluna bilməyən hipovolemiyası olanlar,
• Artan zəiflik və yorğunluq hissləri olan xəstələr dializ müalicəsi alırlar.

İstifadə olunmuş mənbələr:

www.medicana.com.tr

www.memorial.com.tr