Hipoexogen düyün bədənin hər hansı bir hüceyrə, toxuma və ya bölgəsində meydana gələn zədələnmə kimi tanınır. Bu cür düyünlərə tez-tez rast gəlinən yerlər; uşaqlıq, tiroid, qaraciyər və sinə bölgələri.
Hipoexoik düyünlərin xoşxassəli və ya bədxassəli olması mümkündür. Xoşxassəli Hipoexoik düyünlər insan orqanizminə heç bir zərər vermir. Ancaq qaçırılmaması lazım olan vacib bir məqam var. Bu düyünlər mütəmadi olaraq yoxlanılmaz və monitorinq edilməzsə, gələcəkdə pis düyünlərə çevrilə bilər.
Bu səbəbdən xoşxassəli hipoexoik düyünlə rastlaşdıqda mütəmadi və davamlı tibbi müayinədən keçmək və düyünün vəziyyətini nəzarət altına almaq lazımdır.
Tiroid düyünü nədir?
Tiroid düyünü qalxanabənzər vəzdə əhəmiyyətli yer tutan və konsistensiyasına görə ətrafdakı normal tiroid toxumasından fərqli olan sferik və ya oval formalı toxumaya verilən addır. Düyün, normal olaraq qalxanabənzər vəzdə olmaması lazım olan kütlə və ya topaq adlandırıla bilər. Qalxanabənzər vəzdə düyünlərin olması halında xəstəliyə düyünlü guatr deyilir. Tiroid nodüllərinin ölçüləri bir neçə millimetrdən bir neçə santimetrə qədər dəyişə bilər. Tiroid nodülü cəmiyyətdə ən çox rast gəlinən qalxanabənzər vəz xəstəlikləri qrupunu təşkil edir.
Niyə tiroid nodülləri meydana gəlir?
Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin əmələ gəlməsində ən mühüm faktor yod çatışmazlığıdır. Ölkəmiz kimi yod çatışmazlığı olan digər ölkələrdə qalxanabənzər vəzi düyünlərinin tezliyi xeyli artıb. Ölkə əhalisi üzrə ultrasəs müayinələrində yetkin əhalinin təxminən yarısında düyünlü zob aşkar edilib. Yod çatışmazlığından başqa, təbii guatrogenlər kimi bəzi ətraf mühit faktorları da qalxanabənzər vəzi düyünlərinin əmələ gəlməsində əhəmiyyətlidir. Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin əmələ gəlməsində bəzi genetik (ailəvi) faktorların əhəmiyyətli olduğunu da bilirik.
Qalxanabənzər vəzinin düyünlərinin əlamətləri hansılardır?
Düyünlü zoblu xəstələrin əksəriyyətində heç bir şikayət olmur. Əksər xəstələrdə düyünlər başqa səbəblərdən həkimə baş çəkərkən aşkar edilir. Fiziki müayinə zamanı və ya qeyri-tiroid səbəblərə görə aparılan görüntüləmə zamanı təsadüfən aşkar edilir.
Qalxanabənzər vəzdəki düyün çox vaxt kənardan görünmür. Az sayda xəstə özlərinin və ya ətrafdakıların hiss etdiyi boyundakı şişlik səbəbindən həkimə müraciət edir. Bundan əlavə, nadir hallarda xəstələr düyün səbəb olduğu həddindən artıq hormon ifrazı (hipertireoz) şikayətləri ilə həkimə müraciət edə bilərlər. Çox az hallarda, ətrafdakı strukturlara təzyiq şikayətləri səbəbindən həkimə müraciət edilir. Nadir hallarda düyünə qanaxma olarsa, boyun nahiyəsində ağrı şikayəti ola bilər. Düyünləri təsadüfən aşkarlanan xəstələrdə “zob şikayətlərim yoxdur”. Ona görə də əlavə araşdırmaya ehtiyac yoxdur”. Bu fikir tamamilə yanlışdır. Bu xəstələrdə düyün şikayətləri ilə müraciət edən xəstələrdə oxşar risklər var.
Qalxanabənzər düyünlərin riskləri nələrdir?
Qalxanabənzər vəzi düyününün xəstə üçün 4 əsas riski var. Bunları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Tiroid düyünləri ilə bağlı ən əhəmiyyətli risk; Qalxanabənzər vəzdəki düyünlərin 5 faizində qalxanabənzər vəz xərçəngi riski var. Buna görə də, tiroid nodülü olan bir xəstədə ən vacib və əsas qiymətləndirmə, düyündə tiroid xərçəngi riskini istisna etməkdir. Qalxanabənzər vəzdə bir və ya bir neçə düyün (çoxlu) ola bilər. Məşhur inancın əksinə olaraq, düyünün tək və ya çox olması düyün xərçəng riskini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirmir. Ümumi qəbul edilən fikir ondan ibarətdir ki, vəzidəki hər bir nodülün xərçəng riski eynidir.
Xüsusilə, böyük düyünlər tiroid bezindəki düyün yerindən asılı olaraq ətrafdakı strukturlara təzyiq göstərə bilər. Nəfəs borusuna təzyiq təngnəfəsliyə, yemək borusuna təzyiq udmada çətinlik yarada bilər, səs sinirlərinə təzyiq isə səsin xırıltısına və qalınlaşmasına səbəb ola bilər. Təzyiq yaradan düyünlər çox vaxt 4 sm-dən çox olur. Kiçik düyünlərin təzyiqə səbəb olması gözlənilmir.
Qalxanabənzər vəzdə mövcud olan düyünlərdən biri və ya bir neçəsi tiroid hormonunun həddindən artıq ifrazına səbəb ola bilər ki, bu da toksik zob (hipertireoz) əmələ gətirir. Bu tip düyünlərə qaynar düyün, zəhərli düyün, avtonom düyün, hiperaktiv düyün deyilir.
Mövcud qalxanabənzər vəzi düyün ölçüsünə görə boyunda estetik görünüş baxımından xəstəyə problem yarada bilər.
Qalxanabənzər düyünlərin hansı növləri var?
Qalxanabənzər vəzdəki düyünləri quruluşlarına görə üç əsas başlıq altında qruplaşdırmaq olar:
-Qatı konsistensiyalı düyünlər
-Yarı bərk-maye konsistensiyalı qarışıq düyünlər (yarı bərk)
-Maye tərkibli (kistik) düyünlər və ya sadə tiroid kistaları
Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin diaqnostik üsulları hansılardır?
Əvvəlcə əl ilə fiziki müayinə və qan testi aparılır. Daha sonra düyünlər ultrasəs ilə araşdırılır. Bundan əlavə ultrasəs müayinəsində ultrasəs görüntülərinə görə düyünlər görünə bilər; Onlar hipoekoik, izoekoik, qarışıq və kistik düyünlər kimi müəyyən edilə bilər. Tiroid sintiqrafik görünüşünə görə düyünlər; soyuq düyünlər, isti düyünlər və isti nodüllər də adlanır.
Haşimoto və Qraves xəstəliyi kimi hallarda, qalxanabənzər vəzin ultrasəs müayinəsi xroniki iltihab prosesi səbəbiylə vəzin strukturunda dənəvər, kobud bir görünüşə malik ola bilər. Bu quruluş ultrasəs müayinəsində yalançı düyün (psevdo-düyün) görünüşünü verə bilər, sanki vəzidə düyün var idi. Qalxanabənzər vəzin ultrasəs müayinəsi təcrübəli şəxs tərəfindən aparılmırsa, xroniki tiroiditə aid olan qalxanabənzər vəzdə psevdo-düyün görünüşü aldadıcı ola bilər.
Qalxanabənzər vəzin funksiyası testləri normal olan düyünlü zoblu xəstələrdə çox vaxt sintiqrafik müayinəyə ehtiyac olmur. Qalxanabənzər vəzin funksiya testlərində hormonların artıqlığı (hipertireoz) olan xəstələrdə sintiqrafik müayinə tez-tez aparılır.
Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin qiymətləndirilməsində ən vacib addım tiroid düyünlərində xərçəng olma ehtimalını istisna etməkdir. İncə iynə aspirasiya biopsiyası aparılmadan ultrasəs və ya sintiqrafiya kimi üsullardan istifadə edərək nodülün xoşxassəli olub olmadığını qiymətləndirmək uyğun deyil. Qalxanabənzər vəzi düyünlərinin orta hesabla 5 faizinin xərçəng olduğu bilindiyi üçün düyün ölçüsü 10 mm və yuxarı olan bütün xəstələrdə biopsiya aparılmalıdır. Şübhəli xəstələrdə daha kiçik düyünlər də biopsiya edilə bilər.
Qalxanabənzər vəzi düyünlərində xərçəng şübhəsinin artdığı vəziyyətlər hansılardır?
Qalxanabənzər vəzdəki düyündə;
-Sürətli ölçü artımı,
-Boyun nahiyəsində limfa düyünlərində şişkinlik,
-Çox sərt və ətrafdakı toxumalara yapışan düyün,
-Səsin xırıltısı və ya dərinləşməsi olduğu hallarda qalxanabənzər vəzin xərçəngindən şübhələnmək lazımdır.
Tiroid xərçəngi riski;
-Radiasiyaya məruz qalan,
-Boyun nahiyəsinə radiasiya müalicəsi,
-Ailədə tiroid xərçəngi olması,
-20 yaşdan aşağı və ya 70 yaşdan yuxarı xəstələrdə artır
Tiroid nodülü necə müalicə olunur?
Düyün üzərində aparılan incə iynə aspirasiya biopsiyasının patoloji nəticəsi qalxanabənzər vəzi düyünlərinin necə müalicə olunacağının müəyyən edilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Patoloji nəticələri 6 başlıq altında təqdim olunur.
1.Qeyri-kafi material və ya qeyri-diaqnostik nümunə götürmə: Bəzi hallarda biopsiya aparan şəxsin təcrübəsindən, düyünün xarakterindən və biopsiya nümunəsini araşdıran patoloqun təcrübəsindən asılı olaraq, biopsiya kifayət qədər nümunə verməyə bilər. Bu vəziyyətdə təcrübəli mərkəzdə biopsiyanın təkrarlanması lazımdır. Davamlı olaraq “qeyri-kafi material” verən təkrar biopsiyaların nəticəsinin cərrahi səbəb ola biləcəyi bilinsə də, bu, qalxanabənzər vəzi düyününün xüsusiyyətləri ilə bağlı ola bilər. Qalxanabənzər vəzin düyünlərinin ultrasəs müayinəsində təcrübəli birisi tərəfindən düyün xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi məqsədəuyğun olardı. Bu yolla bir çox xəstədə əməliyyatdan qaçmaq mümkün ola bilər.
2.Xoşxassəli: Qalxanabənzər vəzinin düyünündə xərçəng aşkarlanmaması deməkdir. Alınan biopsiya hesabatlarının əksəriyyəti, 70-80 faizi bu qrupa aiddir. Bu düyünləri izləmək kifayətdir.
3.Qeyri-müəyyən əhəmiyyətə malik atipiya və ya qeyri-müəyyən əhəmiyyətə malik follikulyar lezyon: Mövcud hüceyrə xüsusiyyətləri düyünün xoş və ya bədxassəli olub-olmaması barədə dəqiq bir fikir vermir. Bu vəziyyətdə təcrübəli mərkəzdə biopsiyanın təkrarlanması lazımdır.
4.Follikulyar neoplazma və ya follikulyar neoplazma şübhəsi: Mövcud nodüldə xərçəng olma ehtimalının olduğunu göstərir və bütün toxumalar çıxarıldıqdan sonra qiymətləndirmə aparılmalıdır. Alınan biopsiya hesabatlarının təxminən 10 faizi bu qrupdadır. Bu tip hesabatlar söz mövzusu olarsa, düyün xərçəngli olma ehtimalı 20-30 faizdir. Xəstəni qalxanabənzər vəzi əməliyyatına göndərməzdən əvvəl düyünün isti düyün olmadığını göstərmək üçün yod sintiqrafiyası aparılmalıdır. Sintiqrafiyada isti düyün aşkar edilərsə, tiroid əməliyyatına ehtiyac olmaya bilər.
5.Bədxassəli şiş şübhəsi: Bu, qalxanabənzər vəzin düyününün xərçəng olması ehtimalının çox yüksək olduğunu göstərir. Bu vəziyyət cərrahi müdaxilənin lazım olduğunu göstərir.
Bədxassəli: Düyündən götürülən biopsiya nümunəsinin xərçəng olduğunu və cərrahiyyə tələb olunduğunu göstərir.
6.Hipertiroidizm (toksik nodül) olduqda, radioaktiv yod terapiyası yaxşı müalicə alternativi ola bilər. Müasir şəraitdə radioaktiv yod müalicəsi bir çox xəstə üçün cərrahiyyə ilə müqayisədə daha tez-tez seçilən müalicə alternatividir. Belə bir vəziyyətdə xəstənin bu müalicə variantını öz həkimi ilə müzakirə etməsi məqsədəuyğun olardı.
Xərçəng olmayan xoşxassəli düyünləri yalnız izləmək lazımdır. Qalxanabənzər vəzin incə iynə aspirasiya biopsiyası ilə yaxşı xasiyyətli olduğu təsdiq edilən düyün, ultrasəsdə riskdən asılı olaraq 6-24 ay ara ilə tiroid ultrasəs müayinəsi ilə izlənilməlidir. Qalxanabənzər vəzinin düyününün böyüməsi aşkar edilərsə, təkrar biopsiya tələb oluna bilər. Bəzən biopsiyanın nəticəsi xoşxassəli olsa belə, düyünün böyüməyə davam etdiyi və yaxud xərçəngə dair klinik şübhənin artdığı hallarda cərrahi müdaxilə edilə bilər. Bundan əlavə, qalxanabənzər vəzində çoxlu düyünləri olan xəstələrdə (multinodulyar zob), biopsiyanın mümkün olmadığı və ya qabırğa qəfəsinə qədər uzanan düyünlü zoblu xəstələrdə (retrosternal) cərrahi müdaxilə edilə bilər.
Əvvəlki illərdə qalxanabənzər vəzin hormonlarının basdırılması müalicəsi həkimlər tərəfindən tiroid düyünlərini kiçiltmək üçün tez-tez istifadə edilən bir üsul idi. Bununla belə, son tədqiqatlar supressiya müalicəsinin çox təsirli olmadığını bildirdi. Bundan əlavə, tiroid hormonu bastırma müalicəsinin xüsusilə postmenopozal qadın xəstələrdə sümük quruluşuna mənfi təsir göstərdiyi və ürək ritmində problemlərə səbəb olduğu müəyyən edilmişdir. Bu səbəblə düyünlü zoblu xəstələrdə artıq tiroid hormonu bastırma terapiyasına üstünlük verilmir. Geniş istifadə edilməsə də, düyünlü zoblu seçilmiş xəstələrdə radioaktiv yod terapiyası, düyünə spirt inyeksiyaları, lazer terapiyası, yüksək intensivliyə fokuslanmış ultrasəs səs dalğası terapiyası və radiotezlik ablasyon terapiyası kimi tətbiqlər də mövcuddur və seçilmiş xəstələrdə yaxşı nəticələr əldə edilir.
