Beynimizin bir uzantısı olan gözlərimiz xarici dünyanı dərk etməkdə ən mühüm orqandır. Gözlərimiz də mükəmməl dizaynın məhsuludur. Gözlərimizdə işığa həssas 125 milyon sinir hüceyrəsi var. Bu hüceyrələr elektrik siqnalları göndərərək beynimizə şəkillər yaratmağa imkan verir. Cəmi 10-12 qram ağırlığında olan bu orqan vazkeçilməzdir. Ona görə də gözlər mahnılara, şeirlərə ilham verir. Ən dəyərlilərimizə “gözümün bəbəyi”, “gözümün çiçəyi” deyə müraciət edirik.
Üstəlik, gözlərimiz təkcə vizual funksiya baxımından deyil, həm də duyğularımızı ifadə etmək baxımından vacibdir. “Gözlər qəlbin aynasıdır” misrası əbəs yerə yazılmayıb və bəstələnməyib. Bütün orqanlarımız kimi göz sağlamlığımızın da qorunmaya ehtiyacı var. Gözlərimiz də xarab olur, xəstələnir. Bu zaman qapını döyəcəyimiz ilk şəxslər oftalmoloqlardır.
Oftalmoloq nədir?
Göz və görmə sistemi xəstəliklərinin qarşısının alınması, diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olan həkimlərə oftalmoloqlar deyilir. Göz yaşı vəziləri, kirpiklər, göz almaları, yağ bezləri, göz linzaları, torlu qişanın duyğu hüceyrələri, iris, damar təbəqəsi və sinir şəbəkələri tədqiqat sahələridir. Göz xəstəliklərinin diaqnostikası və müalicəsi yüksək səviyyəli əl bacarıqları ilə yanaşı, bilik və təcrübə tələb edir. Oftalmologiya ixtisası sahəsinə cərrahi müdaxilələrlə yanaşı, tibbi müalicə də daxildir. Bu müdaxilələr zamanı qabaqcıl texnologiyadan istifadə etmək lazımdır. Göz əməliyyatlarında istifadə olunan cihazlar və tibbi materiallar çox dəqiq rəftar tələb edir.
Bu, həkimə səhv etmək lüksünü təqdim etmir. Göz müdaxilələrində edilən səhvlər kompensasiya olunmaya bilər və nəticələr böyük dağıntılara səbəb ola bilər. Bu zaman göz xəstəlikləri mütəxəssisi olmağı qarşısına məqsəd qoyan həkimlərin müəyyən ixtisaslara malik olub-olmaması sual altındadır. İstəyirsinizsə, gəlin bu keyfiyyətləri birlikdə sadalayaq:
-Səbr etmə,
-Diqqətli və səliqəli iş,
-Əl-göz koordinasiyasının olması,
-Effektiv ünsiyyət bacarıqları,
-Özünə güvənən və məsuliyyətli olan,
-Tibbi cihaz texnologiyalarının mənimsənilməsi
-İnkişafa və dəyişikliklərə uyğunlaşma bacarığı,
Bu keyfiyyətlərə malik olan oftalmoloq komanda işinə uyğunlaşmalıdır. Digər tərəfdən, cərrahiyyə qrupunun rəhbəri olacağı üçün onun liderlik keyfiyyətlərinin olması gözlənilir. Bu kontekstdə əməliyyatın bütün proseslərində təhlükəsizliyə cavabdehdirlər.
Oftalmoloq nə edir?
Oftalmoloqlar dövlət və özəl xəstəxanalarda işləyə bilərlər. Özəl göz klinikalarında da işləyə bilərlər. Onlar öz klinikalarını aça bilərlər. Oftalmologiya sahəsində klinika açmaq adi haldır. Rahat müalicə imkanı təqdim etdiyi üçün xəstələr tərəfindən seçilir. Oftalmologiya ixtisası sahəsi ilə tanış olmaq üçün iş təsvirlərinə və vəzifələrə nəzər salmaq faydalıdır. Dərhal sizin üçün bu məsuliyyətləri sadalayıram:
-Xəstələrin anamnezi və şikayətlərinin götürülməsi.
-Fiziki müayinənin aparılması.
-Diaqnozun qoyulmasına kömək edəcək testlərin tələb edilməsi/yerləşdirilməsi (göz ölçmə, göz təzyiqinin ölçülməsi və s.)
-Diaqnoz qoymaq və xəstənin təqib və müalicəsini həyata keçirmək.
-Lazım olduqda cərrahi müdaxilənin aparılması.
-Xəstələrə və onların yaxınlarına məlumat vermək.
-Əhalinin maarifləndirilməsi məqsədilə göz sağlamlığı, göz xəstəlikləri və gigiyena mövzusunda təlimlər təşkil etmək.
-Elmi tədqiqatların aparılması.
İndi oftalmoloqların tez-tez qarşılaşdıqları hallar və təcrübələr haqqında öyrənək:
-Katarakta, qlaukoma,
-Yoluxucu göz xəstəlikləri, infeksiyalar,
-Yaşlanmanın səbəb olduğu degenerativ şərtlər,
-Göz qəzaları, xəsarətlər,
-Eynək və kontakt linzaların təyin edilməsi,
-Göz xəstəliklərinin müalicəsi üçün dərmanların təyin edilməsi,
-Lazer və digər göz əməliyyatlarının aparılması,
-Əməliyyatdan sonrakı xəstələrin təqibi,
-Zəruri hallarda digər ekspertiza sahələrindən məsləhət istəmək.
Təcrübələrdən və vəzifələrdən də anlaşıldığı kimi, oftalmologiya ekspertizası çox geniş fəaliyyət sahəsinə malikdir. Xüsusilə, təcili və əməliyyat otağı prosesləri dinamik temp və fiziki dözüm tələb edir. Xüsusilə, özəl xəstəxana və klinikalarda göz həkimləri işləri öz aralarında bölürlər. Rəsmi olmasa da, bu əmək bölgüsü müəyyən mənada alt sahə ixtisası statusuna malikdir. Məsələn: Katarakta əməliyyatı, lazer əməliyyatı, çəpgözlük müalicəsi və s.
Necə oftalmoloq olmaq olar?
Oftalmoloq olmağı hədəfləyənlər aşağıdakı təhsil meyarlarına cavab verməlidirlər: İlk növbədə tibb fakültəsinə daxil olmaq və altı illik tibb təhsilini uğurla başa vurmaq lazımdır. Daha sonra TUS imtahanı verilir. Kifayət qədər bal toplayanlar oftalmoloq ixtisası üzrə üstünlüklərini qeyd edirlər. Hesab edirəm ki, kifayət qədər xal toplamaq lazım olduğunu deməyə ehtiyac görmürəm. Əvvəlki hissədə göz ətrafının üstünlüklərdə 5-ci yerdə olduğu barədə məlumat vermişdim. Oftalmologiya ixtisası üzrə təhsil 4 ildir. İxtisas yerləşdirmələrində əl bacarıqları şübhə altına alınmasa da, onun əhəmiyyəti təlim mərhələsinə gəldikdə aydın olur. Əslində cərrahiyyə sahələrində bilmək kifayət deyil. Onu da tətbiq etmək lazımdır. Əl bacarıqları çox vacibdir. Nə qədər çox məlumat olsa da, çox vaxt müalicənin müvəffəqiyyətini təyin edən düzgün cərrahi müdaxilə olacaqdır.
İxtisas təhsili: Sistemli göz müayinəsi, cərrahi hazırlıq, ambulator klinika işi, məsləhət xidmətləri və cərrahiyyə prosesləri daxildir.
Oftolmoloq göz müayinəsini necə edir?
İstifadə etdiyimiz yüksək texnologiyalı cihazlar əksər xəstələrin eynək reseptini ölçür. Miyopiya, hipermetropiya və astiqmatizm kimi qüsurların dəyərlərini öyrənirik. Bununla belə, bu ölçülən obyektiv dəyər həmişə yaxşı görmə təmin etməyə bilər.
Əvvəla, əgər gözdə qlaukoma, katarakta, torlu qişa xəstəlikləri kimi bir xəstəlik varsa, eynək xəstəliyi düzəltməyəcəyi üçün xəstə eynəklə görə bilməyəcək. Eynək yalnız görüntünün torlu qişada fokuslanmasına xidmət edir, yəni xəstəlik olmayan bir mənada gözün tənzimləmə pozğunluqları olan refraktiv qüsurları düzəldir.
Məsələn, miyopidə görüntü tor qişanın önünə fokuslanırsa, qoyduğumuz linzalar görüntünü tor qişaya yönəldir. Ancaq tor qişada problem varsa, xəstə eynəklə görə bilmir, çünki fokuslanma yaxşı olsa belə, görmənin baş verməsi üçün gözün toxumaları toxunulmaz olmalıdır.
Müayinə zamanı xəstə çox diqqətli olmalıdır, çünki həkim əslində eynək vermir, eynək taxaraq xəstəyə seçim etməyə kömək edir. Bu mərhələ xəstənin hansı eynəklə daha yaxşı gördüyünü müəyyən etməyə kömək edir.
Sonra xəstənin yaşı 45-dən yuxarı olarsa, onun yaxından görmə qabiliyyəti pozulacaq, ona görə də məsafə reseptləri əlavə edilərək yaxın eynək resepti hesablanır. Bu mərhələdə xəstəyə oxumaq istədiyi məsafədə verdiyimiz oxuma kartlarını ən yaxşı göstərən eynəklərin sayı təyin edilir.
Göz müayinəsi zamanı nə yoxlanılır?
Göz qapaqlarımızın, kirpiklərimizin, kirpik dibindəki yağ bezlərinin, konyuntivanın, buynuz qişanın, ön kameranın, iris və lensin müayinəsini ön müayinə adlandırırıq. Xəstəmizin gözlərinə xüsusi mikroskopla baxaraq bu hissələrin xəstəlikləri araşdırılır.
Göz təzyiqi necə ölçülür?
Göz təzyiqi müxtəlif cihazlarla ölçülə bilər. Ən çox istifadə edilən cihaz, pnevmatik cihaz kimi də tanınan hava üfürücü tonometrdir. Gözə hava üfürərək ölçmə aparan cihaz praktiki olsa da, xüsusilə qlaukoma, yəni göz təzyiqi olan xəstələrdə çox etibarlı deyil.
Ən etibarlı üsul həkim tərəfindən biomikroskopda mavi işıqdan istifadə edərək göz təzyiqinin ölçülməsidir. Bu səbəblə xüsusilə qlaukoma xəstələrində göz müayinəsində bu üsula üstünlük verilməlidir.
Retinanın müayinəsi necə aparılır?
Retina və ya şəbəkə təbəqəsi gözün daxili hissəsini əhatə edən reseptor təbəqəsidir. Retinaya və onun mərkəzi hissəsinə, sarı ləkəyə yönəlmiş görüntü oradakı fotoreseptor hüceyrələr tərəfindən qəbul edilir və optik sinirə elektrik cərəyanı göndərilərək beyində görmə əmələ gəlir.
Torlu qişanın müayinəsinin müxtəlif mərhələləri var.Birincisi, mərkəzi nahiyəni xüsusi linzalardan baxmaqla görmək olar. Periferiyanı görmək üçün göz bəbəyini damcılarla böyütmək lazım ola bilər. Makula müayinəsində OCT cihazı normal gözlə görmədiyimiz alt təbəqələrin qüsurlarını bizə göstərir və ən vacib müayinələrdən biri sayılır.
Optik sinirin müayinəsi necə aparılır?
Posterior müayinənin başqa bir hissəsi optik sinirin müayinəsidir. Optik sinirin vəziyyətini tədqiq etmək və OCT cihazı ilə görüntüləməklə optik sinirin iltihablarını, qlaukoma zədələnməsini və hətta beyin şişlərini də müəyyən etmək mümkündür.
Katarakta göz müayinəsi necə aparılır?
Əgər xəstə görmə müayinəsi zamanı eynəklə belə yaxşı görə bilmirsə və həkim ön müayinə zamanı kataraktanın olduğunu görürsə, əvvəlcə xüsusi cihazlarla gözün müxtəlif ölçüləri götürülür. Standart müayinə addımları tamamlanır və göz bəbəyi genişlənir.
Katarakt cərrahi səviyyədədirsə, gözə qoyulacaq linza ölçüsü biometrik cihazla ölçülür. Hansı lensin uyğun olacağı sualı xəstə ilə müzakirə edilir və əməliyyatın planlaşdırılmasına başlanır.
Qlaukoma göz müayinəsi necə aparılır?
Standart göz müayinəsi addımlarına əlavə olaraq orbital sinir və makula dejenerasiyası OCT göz tomoqrafiyası ilə araşdırılır və hər hansı bir zədə olub-olmadığını müəyyən edir. Daha sonra OKT-də zədələnmə varsa, xəstənin funksional itkisi görmə sahəsi testi aparılmaqla müəyyən edilir.
Qlaukoma növünü təyin etmək üçün gonioskopiya adlanan bucaq müayinəsi aparılır və bu müayinədə göz mayesini boşaldan kanallar qiymətləndirilir və açıq bucaqlı qlaukoma ilə qapalı bucaqlı qlaukoma arasında fərq qoyulur.
Quru göz müayinəsi necə aparılır?
Xəstənin şikayətləri quru gözləri göstərirsə, göz yaşlarının qiymətləndirilməsi ön müayinə ilə başlayır. Kirpik kökünün iltihabı və meibom vəzi problemlərinin olması araşdırılır və gözyaşının yağ təbəqəsi yoxlanılır. Daha sonra müxtəlif testlərlə gözyaşardıcı su qatının miqdarı ölçülür və müalicə planı hazırlanır.
Şəkərli diabetdə göz müayinəsi necə aparılır?
Standart retina müayinəsinə əlavə olaraq, makula degenerasiyası OCT aparılır. Bundan əlavə, müayinə zamanı qanaxma müşahidə olunarsa, göz angioqrafiyası adlı FFA testi aparılır. Nəticələrə görə müalicə planı hazırlanır. Burada qısaca izah edilən xəstəliklərə əlavə olaraq, digər göz xəstəliklərinin diaqnozu və müalicə planı yaratmaq üçün bir çox müxtəlif testlərdən istifadə edilir.
Göz müayinəsi zamanı hansı testlər aparılır?
Xəstəliyin xarakterindən və xəstənin şikayətlərindən asılı olaraq lazımi analizlər aparılır. Əsas olanlar;
Görmə testləri,
Refraksiya xətası testləri,
Gözyaşı ölçmə testləri,
Kornea xəritəsi testləri,
Göz təzyiqinin ölçülməsi,
OCT – göz tomoqrafiyası,
Görmə sahəsi testi,
Çəpgözlük testləri,
Göz angioqrafiyası,
Buynuz qişa hüceyrələrinin sayı, spekulyar mikroskopiya,
Biometrik,
Rəng görmə testləri,
Kontrast görmə testləri.
Göz müayinəsi zamanı damcılar istifadə olunurmu?
Uşaqlarda tor qişanın müayinəsi zamanı və xüsusən də eynək müayinəsi zamanı göz bəbəyini genişləndirən damcıların vurulması lazımdır. Bundan əlavə, göz təzyiqinin ölçülməsi və gözün ön hissəsinə toxunulması lazım olan hallarda göz uyuşdurucu damcılar vurulur.
