Sağlam qan sağlam candır

Qan, bədəndə ürək-damar sistemi dediyimiz ürək və damarlardan ibarət “qan dövranı” sistemində dövr edən plazma və qan hüceyrələrindən ibarət quruluşdur.

Qan arteriyalardan, damarlardan və kapilyarlardan ibarət damar şəbəkəsi daxilində dövr edir. Maye plazma və hüceyrələrdən (qırmızı qan hüceyrələri, ağ qan hüceyrələri və trombositlər) ibarət qırmızı rəngli həyat əhəmiyyətli bir mayedir.

Ümumi dövran edən qan həcminin normal dəyəri bədən çəkisinin 8% -dir, bu dəyər 70 kq insanda 5600 ml-dir. Bunun təxminən 50-60%-i plazma adlanan mayedən, 40-50%-i isə hüceyrələrdən ibarətdir. Plazmanın çox hissəsi sudur. Bu suyun tərkibində qida maddələri, zülallar və digər həyati vacib kimyəvi maddələr var. Limositlər (eritrositlər), ağ qan hüceyrələri (leykositlər) və qan trombositləri (trombositlər) qan hüceyrələrini təşkil edir.

Onun 3 mühüm vəzifəsi var:

1-    Daşıma:

Onun əsas funksiyası oksigeni daşımaqdır. Qan oksigeni (O2) ağciyərlərdən toxumalara daşıyır. Hüceyrələr də qandan oksigeni alır və ondan enerji istehsal etmək üçün istifadə edirlər. Enerji istehsalı zamanı karbon dioksid (CO2) hüceyrənin içindən atılır.

  Həzm sistemində qidadan sorulan yağlar, amin     turşuları, qlükoza və su qanla toxumalara daşınır. Beləliklə, hüceyrələr üçün lazım olan əsas qidalar, enerji materialları və su təmin edilir.

Qan daşıdığı hormonlar, vitaminlər və qeyri-üzvi maddələr vasitəsilə hüceyrələr və orqanlar arasında əlaqə və nizamı təmin edir.

2- Tənzimləmə:

Bədənin turşu-qələvi və istilik balansını təmin edir.

Bədəndə su və duz balansının qorunmasına kömək edir və bütün hüceyrələrin müəyyən bir gərginlik altında öz funksiyalarını davam etdirməsini təmin edir.

O, biokimyəvi reaksiyalar nəticəsində yaranan istiliyi udur və onun bədən səthindən uzaqlaşmasına kömək edir. Beləliklə, bədən istiliyini müəyyən hədlərdə sabit saxlayır.

3.Müdafiə:

Müxtəlif hüceyrələrin köməyi ilə qan bədəni yad maddələrin, mikroorqanizmlərin və toksinlərin təsirindən qoruyur. Bu funksiyanı faqositoz və immun reaksiyalar vasitəsilə yerinə yetirir.

Orqanizmin hüceyrələrində biokimyəvi fəaliyyətlər nəticəsində yaranan turşu və əsasları bufer maddələrlə (qanda bikarbonat, fosfat, zülal və hemoglobin) neytrallaşdırır və ya bu turşu və əsasları ağciyərlərə və böyrəklərə daşıyır və onları xaric edir. Qan lazım gəldikdə laxtalar əmələ gətirir və daşıdığı laxtalanma faktorları ilə qan itkisinin qarşısını alır.

Anemiya ( qanazlığı)

Anemiya, bədənin orqan və toxumalara kifayət qədər oksigeni daşımaq üçün lazımi miqdarda sağlam qırmızı qan hüceyrələrinə malik olmadığı zaman meydana gələn bir vəziyyətdir. Qansızlıq qan dövranında qırmızı qan hüceyrələrinin sayının azalması ilə baş verir. Bu, bədənin sağlam qırmızı qan hüceyrələrini istehsal etmək qabiliyyətinə, digər xəstəliklərə görə təsirləndikdə və ya qırmızı qan hüceyrələrinin məhv edilməsi və ya itkisi anormal şəkildə artdıqda baş verir.

Anemiyanın səbəbləri

Bədənin yaşaması üçün qırmızı qan hüceyrələrinə ehtiyacı var. Qırmızı qan hüceyrələrinin strukturunda dəmir molekullarını ehtiva edən kompleks bir protein olan hemoglobin var. Hemoqlobin molekulları oksigeni ağciyərlərdən bədənin qalan hissəsinə daşıyır. Anemiya qanda kifayət qədər qırmızı qan hüceyrəsi olmadığı zaman baş verir. Bəzi xəstəliklər qırmızı qan hüceyrələrinin sayının azalmasına səbəb ola bilər. Anemiyanın bir çox növləri var. Anemiyanın dəqiq səbəbini müəyyən etmək bəzən çətin ola bilər. Bəs anemiya nədən yaranır? Anemiyanın səbəblərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Bədəndə kifayət qədər qırmızı qan hüceyrəsi istehsal edə bilməməsi
• Qanama səbəbiylə qırmızı qan hüceyrələrinin itkisinin artması
• Qırmızı qan hüceyrələri bədəndə normaldan daha tez məhv olması

Anemiya hemoglobin səviyyəsinin və ya qırmızı qan hüceyrələrinin sayının azalması ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Hemoqlobin qanda oksigeni hüceyrələrə daşıyan zülaldır və aşağı səviyyədə olanda toxumalara kifayət qədər oksigen çatmamasına və müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Anemiyanın səbəbləri arasında genetik faktorlar, qida çatışmazlığı, xroniki xəstəliklər, daxili qanaxma və ya travma ola bilər. Anemiyanın ümumi növlərinə oraqvari hüceyrəli anemiya, aplastik anemiya, hemolitik anemiya, zərərli anemiya və meqaloblastik anemiya daxildir. Simptomlar adətən zəiflik, solğunluq, başgicəllənmə, ürək döyüntüsü və nəfəs darlığı kimi özünü göstərir. Anemiya müalicə edilmədikdə ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər, buna görə də əsas səbəbləri müəyyən etmək və müvafiq müalicəni aparmaq vacibdir.

Anemiyanın əlamətləri hansılardır?

• Zəiflik
• Üzün, gözlərin və ya dırnaq yataqlarının solğunluğu
• Başgicəllənmə
• Ürək döyüntüsü
• Unutqanlıq
• Saç tökülməsi
• Tinnitus
• Yorğunluq
• Üşümə
• Nəfəs darlığı
• Dodaqlarda çatlar
• Göz qaralması
• Narahat ayaq sindromu
• Diqqət  pozğunluğu

Anemiyaya nə yaxşıdır?

Bədənin hemoglobin və sağlam qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalı üçün dəmir və digər qida maddələrinə ehtiyacı var. Bədənin bu ehtiyacını ödəmək üçün müntəzəm olaraq vitamin B12, fol turşusu və zülal qəbul etmək vacibdir. Dəmir çatışmazlığı vəziyyətində balıq, qırmızı ət və yumurta kimi zülal tərkibli qidalar, bitki çayları və ispanaq, arugula kimi yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər istehlak edilməlidir. Bitki mənşəli əlavələr arasında gicitkən, limon balzamı, nanə, limon çiçəyi və roibos ilə hazırlanan çaylar maqnezium, dəmir, kalsium və vitamin dəyərləri ilə qan quruluşuna kömək edir.

Bədəndə anemiyaya faydalı olan qidalar fərqli ola bilər. Dəmirlə zəngin qidalar ən çox qan əmələ gətirən qidalar qrupunu təşkil edir.

Qırmızı ət, xüsusilə mal və quzu əti ən yaxşı dəmir mənbələrindən biri hesab olunur, çünki o, ümumiyyətlə orqanizm tərəfindən daha asan mənimsənilən dəmir ilə zəngindir. Bundan əlavə, qaraciyər kimi orqan ətləri də yüksək dəmirlə zəngindir.

Dəmirlə zəngin olan və qan əmələ gətirən anemiyaya yaxşı təsir edən qidalar bunlardır:

• Qırmızı ət, toyuq
• Qaraciyər, böyrək
• Balıqlar
• Brokoli,  şüyüd, ispanaq, nanə və pazı kimi tərəvəzlər
• Mərci, noxud və digər paxlalılar
• Kəklikotu, kimyon, zəncəfil,keşniş
• Balqabaq toxumu
• Tünd şokolad
• Üzüm bəkməzi
• Badam, qoz, fındıq

Körpələrdə qanı artıran qidalar hansılardır?

Dəmir, vitamin və minerallarla zəngin qidalanma körpələrin sağlam böyüməsi və inkişafı üçün çox vacibdir. Dəmir, qan əmələ gətirən qidalar arasında, xüsusilə körpələr üçün həyat əhəmiyyətli bir mineraldır, çünki oksigenin hüceyrələrə və toxumalara daşınmasında mühüm rol oynayan hemoglobinin istehsalında əsas komponentdir.

Hamiləlik zamanı qan əmələ gətirən qidalar hansılardır?

Hamiləlik dövründə qan əmələ gətirən qidalar həm ananın, həm də körpənin ehtiyac duyduğu vacib vitamin və mineralları ehtiva edir. Bədəndə qan əmələ gətirən şeylərdən biri olan dəmir hamiləlik dövründə qan istehsalında əsas rol oynayır.

Qırmızı ət, toyuq, balıq, quru meyvələr və tünd yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər kimi dəmirlə zəngin qidalar hamiləlik dövründə dəmir çatışmazlığının qarşısını ala bilər.

Hansı bitki çayları qan azlığına yaxşı gəlir?

Anemiya vəziyyətində bitki çayları dəmir və digər qida maddələri ilə zəngin olduğundan bədəninizin ehtiyac duyduğu qidaları almanıza kömək edir. Ancaq unutmayın ki, bitki çayları dərman müalicəsini əvəz etmir və həkiminizin tövsiyələrinə əməl etmək vacibdir. Anemiyaya yaxşı təsir edən bəzi bitki çayları və onların tərkibindəki faydalı maddələr:

Gicitkən çayı: İspanaq kimi tünd yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə olan dəmir gicitkən çayında da olur. Tərkibində həmçinin kalsium, maqnezium və C vitamini var. Dəmirin udulmasını artırır

İtburnu çayı: İtburnu C vitamini ilə zəngindir və C vitamini dəmirin udulmasını artıra bilər. Bu səbəbdən qan azlığı zamanı istehlak edilən itburnu çayı dəmirin udulmasını dəstəkləyə bilər.

 Çobanyastığı Çayı: Çobanyastığı çayının tərkibində dəmir az olsa da, həzm sisteminin sağlam işləməsinə kömək edə bilər. Bu, qida maddələrinin daha yaxşı mənimsənilməsini dəstəkləyə bilər.

Zəncəfil Çayı: Zəncəfilin tərkibində antioksidantlar və iltihab əleyhinə komponentlər var. Həzmi asanlaşdıra və qan dövranını artıra bilər ki, bu da orqanizmdə oksigen daşıma qabiliyyətini artıra bilər.

Nanə Çayı: Nanə çayı həzmi sakitləşdirici xüsusiyyətlərə malikdir və bəzi insanlar üçün dəmir tərkibli qidaların və ya əlavələrin daha yaxşı mənimsənilməsinə kömək edə bilər.