Təzyiqi salan qidalar

Hipertoniya nədir?

Hipertoniya, ürəkdən bədənə daşınan qanın damar divarlarına tətbiq etdiyi gücün ürək xəstəliyi kimi sağlamlıq problemlərinə səbəb olacaq qədər yüksək olduğu ümumi bir tibbi vəziyyətə verilən addır. Hipertoniya yüksək qan təzyiqi kimi də tanınır.

Normal şəraitdə qan təzyiqi, yəni damar divarlarına tətbiq olunan qan təzyiqi həm fərdin ürəyi tərəfindən vurulan qan miqdarı, həm də arteriya və ya damarlardakı qan axınına müqavimət miqdarı ilə müəyyən edilir. Ürək döyündükdə ölçülən qan təzyiqi dəyərinə sistolik, ürək yumşaldıqda ölçülən təzyiq dəyərinə isə diastolik deyilir.

Hipertoniyaya nə səbəb olur?

Hipertoniya cəmiyyətimizdə çox geniş yayılan xəstəliklərdən biridir. Gənclərdə və hətta uşaqlarda baş verə bilər və məkrli şəkildə irəliləyir. Baş ağrısı, nizamsız ürək döyüntüsü, sinə ağrısı, qulaqlarda cingilti, yorğunluq və burun qanaması xəstəliyin ən əhəmiyyətli əlamətlərindəndir. Həddindən artıq duz istehlakı, işlənmiş qablaşdırılmış qidalar və yağ, duz, şəkər və əlavələrlə zəngin heyvan mənşəli qidalar hipertoniyanın ən mühüm səbəblərindəndir. Bundan əlavə, siqaret, alkoqol, stress, oturaq həyat tərzi və piylənmə hipertoniyanın digər mühüm səbəbləri arasındadır. Bitki mənşəli qidalarda olan kalium və maqnezium hipertoniyanın dərmanıdır.

Yetkinlərdə hipertoniya hallarının böyük hissəsinin 90-95%-nin müəyyən edilə bilən səbəbi yoxdur. Müəyyən bir səbəbi olmayan bu tip hipertoniyaya birincili hipertoniya deyilir. Bu tip hipertoniya zamanla tədricən inkişaf etməyə meyllidir.

Bəzi hallarda hipertoniyaya əsas tibbi vəziyyət səbəb olur. İkincili hipertoniya adlanan bu tip hipertoniya qəflətən baş verir və birinci tip hipertoniyadan daha yüksək qan təzyiqi dəyərlərinə səbəb olur. Bu vəziyyətə səbəb olan tibbi vəziyyətlər və bəzi dərmanlar ola bilər: böyrək problemləri, adrenal bez şişləri, qan damarlarında anadangəlmə qüsurlar, obstruktiv yuxu apnesi və tiroid problemləri, həmçinin doğuşa nəzarət həbləri, soyuqdəymə dərmanları, ağrı kəsicilərin çox istifadəsi və s.

Hipertoniya uzun müddət simptomlar vermədən səssizcə irəliləyə və böyrək, beyin, ürək və damar sistemini yoluxdura bilər. Əgər insanda aşağıdakı əlamətlər varsa, bunlar yüksək təzyiqin əlamətləri hesab olunur:

• Başgicəllənmə
• Nəfəs darlığı
• Sinə ağrısı
• Ürək ağrısı
• Baş ağrısı
• Bulanıq və ikiqat görmə
• Qulaqlarda uğultu və cingilti
• Ürək ritmində nizamsızlıq
• Artan sidik tezliyi
• Burun qanaxması
• Ürəkbulanma
• Qusma
• Zəiflik və yorğunluq
• Narahatlıq hissi
• Ayaqlarda şişkinlik

Yüksək qan təzyiqinin əsas səbəbləri həddindən artıq duz istehlakı, oturaq həyat, siqaret və spirt istehlakı, piylənmə, şəkərli diabet və stressdir. Yüksək qan təzyiqi olan insanlar sağlam qidalanmalı, siqareti atmalı, idman etməli və artıq çəkidən azad olmalıdırlar.

Yüksək qan təzyiqi nəzarət altına alınmadıqda, ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər və həyat üçün təhlükə yarada bilər.

Yüksək qan təzyiqinin yayılması 50 yaşdan aşağı kişilərdə və 55 yaşdan sonra qadınlarda daha yüksəkdir.

Yüksək qan təzyiqi riskini artıran amilləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Genetik meyl: Yüksək qan təzyiqi xəstələrinin təxminən 60%-nin ailələrində də yüksək təzyiq var.

Qeyri-sağlam qidalanma: Sağlam və balanslı qidalanmayan insanlarda yüksək təzyiq riski olur

Piylənmə: Artıq çəkisi olanların təxminən 40%-də yüksək qan təzyiqi var.

Diabet: Yüksək qan təzyiqi diabet xəstələrində çox görülən problemdir.

Həddindən artıq duz istehlakı: Yüksək təzyiqin səbəblərindən biridir.

Oturaq həyat tərzi: Hərəkətsizlik yüksək təzyiq ehtimalını artırır.

Siqaret və spirt istehlakı: Yüksək qan təzyiqi halları artır.

Stress: Yüksək qan təzyiqinin ortaya çıxmasını asanlaşdıra bilər.

Qan təzyiqi necə ölçülür?

Qan təzyiqini ölçmək üçün insan əvvəlcə ölçmədən əvvəl 5 dəqiqə istirahət etməlidir. İstirahətdən sonra qol bir yerdə uzadılmalı və ürək səviyyəsində olmalıdır. Elektron qan təzyiqi monitorundan istifadə edilərsə, cihaz avtomatik olaraq manjeti şişirir və nəticəni verir.Qan təzyiqinin ölçülməsi zamanı insan hərəkət etməməli və danışmamalıdır.

Rutin fiziki müayinə zamanı həkim tərəfindən aparılan təzyiq ölçülərinin normadan yüksək olduğu müəyyən edilərsə, sonrakı günlərdə aparılan ölçmələrdə də bu vəziyyət aşkarlanarsa, insanda hipertoniya varlığı aşkarlana bilər. Müntəzəm ölçmələr insanın qan təzyiqinin ətraf mühit amillərindən təsirlənə biləcəyini əqan təzyiqi dəyərlərinin davamlı olaraq yüksək olduğu aşkar edilərsə, insanda bu vəziyyətə səbəb ola biləcək pozğunluqları aşkar etmək üçün həkim tərəfindən sidik, qan, EKQ və ultrasəs kimi müxtəlif diaqnostik testlər aparıla bilər.

Hipertoniyanın uzunmüddətli idarə edilməsində və müalicəsində ən vacib mərhələlərdən biri həyat tərzində ediləcək dəyişikliklərdir:

• Sağlam və balanslı pəhriz
• Daimi fiziki fəaliyyət
• Bədən çəkisini sağlam hədlərə qədər azaltmaq
• Tütün tüstüsünün aktiv və ya passiv məruz qalmasının dayandırılması
• Stressin idarə edilməsi
• Pəhrizlə qəbul edilən duz miqdarının məhdudlaşdırılması
• Kofein ehtiva edən məhsulların istehlakını məhdudlaşdırmaq

Qan təzyiqini aşağı salan üsullar aşağıdakılardır:

• Qan təzyiqi yüksəldikdə başınızı soyuq su ilə yuyun
• Qatıq yemək və ya ayran içmək
• Limonlu su içmək
• Sarımsaq istehlakı
• İtburnu çayı və kəklikotu suyunu qaynadıb için
• Portağal və qreypfrut kimi banan və sitrus meyvələri yemək
• Acı qovun, kərəviz suyu və küncüt yağı istehlakı
• Yaşıl yarpaqlı tərəvəzlər yemək
• Duz istehlakının azaldılması
• Tam taxıllı qidalarla qan təzyiqini aşağı salmağa çalışın
• Kaliumla zəngin qidalar yeyin
• İşlənmiş qidalardan uzaq durun
• Siqaret və alkoqoldan imtina edin
• Müntəzəm olaraq məşq edin
• Yuxu rejiminə diqqət yetirin
• Stressdən qaçmağa çalışın
• Kofein istehlakını məhdudlaşdırın
• Qan təzyiqinizi mütəmadi olaraq izləyin

Qan təzyiqini nə aşağı salır? Qan təzyiqini necə aşağı salmaq olar?

Qan təzyiqi ölçüldükdə 14-dən 9-dan yuxarı təzyiq yüksək təzyiq hesab olunur. Yüksək təzyiq yarandıqda evdə tətbiq oluna bilən təbii üsullarla təzyiqi aşağı salmaq mümkündür. Təzyiq yüksəldikdə əvvəlcə başınızı soyuq su ilə yumaq, limonlu su və ayran içmək, sarımsaq yemək, itburnu çayı və kəklikotu suyu qaynatmaq, həmçinin banan yemək olar. Bu qidalar və təbii bitki çayları qan təzyiqini aşağı salır və yüksək təzyiqi azaltmağa kömək edir.

Qan təzyiqini aşağı salan qidalar dərman istifadə etmədən qan təzyiqini təbii şəkildə balanslaşdırmağa kömək edir. Mütəxəssislər təzyiq xəstələrinə hazır yeməklərdən və duzlu qidalardan uzaq durmağı tövsiyə edir. Bu səbəblə təbii və əlavələr olmayan qida növləri təzyiq xəstələri tərəfindən istehlak edilməlidir. Qan təzyiqini aşağı salan bəzi qidalar aşağıdakılardır:

Limonlu su

Yüksək təzyiqə qarşı ən məşhur adlardan biri olan limonla başlayırıq. Limon güclü antioksidant xüsusiyyətlərə malik olduğundan, damarların daralmasına səbəb olan zərərli maddələri təmizləyir. Bu sayədə qanın damarlara yüksək təzyiq etməsi lazım deyil. Bu yolla yüksək təzyiq probleminin qarşısı alınır. Limonun bu təsirindən faydalanmaq üçün hər səhər bir stəkan suya təzə yarım limonun suyunu sıxıb içmək kifayət edər.

Sarımsaq

Limonlu su kimi sarımsaq da yüksək təzyiqlə mübarizədə ən çox istifadə edilən adlardan biridir. Limona bənzər antioksidan xüsusiyyətlərə malik olan sarımsaq yüksək təzyiqi salmaqda ən sürətli təsir göstərən qidalardan biri kimi tanınır. Gündə 1-2 diş sarımsaq yemək qan təzyiqinizi tarazlaşdırmaq üçün kifayətdir.

Nar

Narın çiçək, yarpaq, meyvə, toxum və qabığında yüksək miqdarda;

Antioksidant

Fenolik komponentlər

Tərkibində C vitamini var.

Nar şirəsi istehlakının LDL (pis xolesterin) qəbulunu azaltdığı və HDL (yaxşı xolesterin) aktivliyini artırdığı müəyyən edilmişdir. Tədqiqatlar göstərdi ki, nar şirəsi xolesterinin yığılmasını və damarlarda lövhə əmələ gətirən köpük hüceyrələrinin əmələ gəlməsini azaltmağa kömək edir. Nar şirəsinin aterosklerozun qarşısını aldığına dair fikirlər mövcuddur.

Narın tərkibində olan antioksidantlar damarların, ürəyin və beynin yaxşı işləməsini təmin edən yüksək qan təzyiqini aşağı salmağa kömək edir. Bundan əlavə, hər gün nar suyu içmək sistolik qan təzyiqini aşağı salmağa kömək edə bilər.

Banan

Banan bol miqdarda kalium mineralı olan bir meyvədir. Bu bol kalium sayəsində qan axını tənzimləməyə kömək edir. Banan qanın laxtalanmasının və damarlarda yad maddələrin yığılmasının qarşısını alır, beləliklə də yüksək təzyiqin qarşısını alır.

Qan təzyiqini balanslaşdırmağa kömək edir. Hipertoniyadan əziyyət çəkən insanlar üçün duz və natrium qəbulunu azaltmaq və təbii kalium mənbələrini pəhrizə əlavə etmək tövsiyə olunur. Çünki kalium mineralı qan təzyiqini tarazlaşdırır və ürək-damar sistemini qoruyur. Banan kaliumun ən yaxşı təbii mənbələrindən biridir, buna görə də qan təzyiqini balanslaşdırmağa kömək edəcək.

Ürək sağlamlığınızı qorumağa kömək edir. Uzun müddət yüksək qan təzyiqi ürək-damar xəstəlikləri üçün ən əhəmiyyətli risk faktorlarından biridir. Bananlarda qan təzyiqini tarazlaşdırmağa kömək edən və ürək əzələlərinin fəaliyyətini tənzimləyən bol miqdarda kalium mineralı var. Buna görə sağlam insanlarda banan istehlakı ürək sağlamlığını qorumaq üçün faydalı ola bilər.

Kakao

Kakao tərkibindəki flavonoidlər adlı maddə sayəsində güclü antioksidan xüsusiyyətlər nümayiş etdirir. Bu xüsusiyyətləri sayəsində damarların daralmasının qarşısını alır və qan axınının gedişatını pozacaq maddələrin yığılmasının qarşısını alır. Bu o deməkdir ki, yüksək təzyiq problemləri riskini minimuma endirir.

Kakaonun bu faydasından yararlanmaq üçün gün ərzində ağzınıza 1-2 kiçik hissədə kakao tərkibli tünd şokolad qoymaq kifayət edər.

Kartof

Banan kimi, kartof da əla kalium mənbəyidir. Kalium təzyiqi aşağı saldığından, izah etdiyimiz kimi, hipertoniyadan əziyyət çəkən insanların müntəzəm olaraq kartof istehlak etməsi çox faydalıdır. Kartofdan söhbət gedəndə yağda qızardılmır, duz səpilmir.

Qan təzyiqini tarazlayır: Böyrək, ürək və beyin sağlamlığını riskə atan yüksək qan təzyiqi aşağı kaliumla əlaqələndirilir. Çünki kalium az olduğu üçün natrium orqanizmdə saxlanılır. Bu qan təzyiqinin yüksəlməsinə səbəb olur. Zəngin bir kalium mənbəyi kimi kartof natriumun balanslaşdırılmasına kömək edir və insult və infarkt riskini azaldır. Kartof həm də lifli quruluşu sayəsində xolesterolu damarlardan çıxarmaqla əlaqələndirilir və bununla da ürək sağlamlığına töhfə verir.

Antioksidan anbarı: Antioksidantlar sərbəst radikallarla mübarizə aparır, beləliklə, hüceyrələrdə oksidləşdirici stressin yaratdığı zərərin azaldılmasına və qarşısının alınmasına kömək edir. Flavonoidlər, karotenoidlər və fenolik turşular kartofda antioksidant kimi görünür. Antioksidanların diabet xəstələri üçün də faydalı olduğu bilinir. Antioksidantla zəngin şirin kartof da iltihab əleyhinə təsirə malikdir. Bu xüsusiyyət artrit və podaqra xəstələrinin kartofa üstünlük verməsinin səbəbidir.

Kərəviz

Kərəviz tərkibindəki ftalid adlı maddə sayəsində damar xəstəliklərinin qarşısını alır. Bu sizi hipertoniya risklərindən xilas etmək üçün çox kömək edir.

Çiy halda istifadəsi daha faydalıdır.

Kərəviz ürək-damar sağlamlığına töhfə verir. Kərəviz antioksidan və iltihab əleyhinə xüsusiyyətləri ilə qan damarlarına qoruyucu təsir göstərir. Kərəvizin tərkibində damarların hamar əzələlərinə rahatlaşdırıcı təsir göstərərək ürək-damar sistemini dəstəkləyən ikinci dərəcəli bitki maddəsi olan ftalid var. Bu, qan damarlarının genişlənməsinə və qan təzyiqinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Ftalid həmçinin xolesterin salıcı təsirə malikdir. Kərəvizin tərkibindəki polisaxaridlər də ürək-damar sistemində iltihablanma riskini azalda bilər.

Pomidor

Pomidorlara qırmızı rəng verən likopen adlı antioksidantdır. Tədqiqatlar göstərir ki, likopen əlavələrindən çox pomidorun özünü istehlak etmək daha faydalıdır. O, həmçinin diabet, ürək xəstəlikləri və hücum riskini azaltmağa kömək edir.

Pomidor suyunun bir çox faydası var. Pomidor suyunun faydalarını aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Qan təzyiqini aşağı salan təsir göstərə bilər.

Dərinizi təravətləndirməyə kömək edir.

Xərçəng riskini azaldır.

İmmunitet sistemini gücləndirir.

Həzm sisteminə müsbət təsir göstərir.

Pomidor suyu bədəndə ödem əmələ gəlməsinin qarşısını alır.

Arıqlama pəhrizlərində üstünlük verilən içkidir.

Çiyələk

Çiyələk gözəl görünüşü və heyrətamiz dadı ilə yeməkdən əl çəkə bilmədiyimiz meyvələrdən biridir. Tərkibindəki C vitamini, kalium və antioksidanlar sayəsində damar sağlamlığına müsbət təsir edən çiyələk, lifli quruluşu ilə ürək-damar xəstəliklərinə də xeyirlidir. Damarların daralmasına səbəb olan maddələri təmizləmə gücü sayəsində damar tıxanmalarının və hipertoniyaya səbəb olacaq vəziyyətlərin qarşısını alır.
Həzm prosesini yavaşlatmaqla həzm olunan metabolitlərin qana udulmasını tarazlaşdırmağa kömək edir. Qandakı xolesterin kimi yağ vahidlərində həddindən artıq artımın qarşısını almaqda da dəstəkləyicidir. Nəticədə qanda ümumi xolesterin və LDL (bədxassəli xolesterin) səviyyəsini azaltmağa kömək edir.

Kök

Hər zaman salatlarımıza daxil etdiyimiz yerkökü tərkibindəki kalium, nitrat və antioksidanlar sayəsində yüksək təzyiqi salmağa kömək edir. Damarların daralmasının qarşısını alan bu maddələr təbii olaraq təzyiqin artmasının qarşısını alır.

Yerkökü yüksək təzyiqə müsbət təsir göstərə bilər. Yüksək qan təzyiqi üçün yerkökü faydaları bunlardır:

Kaliumun tərkibi: Yerkökü kaliumla zəngindir. Kalium bədəndəki natrium balansını tənzimləyərək qan təzyiqini azaltmağa kömək edə bilər. Yüksək natrium qəbulu yüksək təzyiqə səbəb ola bilər, buna görə də kaliumla zəngin qidalar qan təzyiqini aşağı salmağa kömək edə bilər.

Antioksidanlar: Yerkökü qan damarlarının sağlamlığını yaxşılaşdırmağa və iltihabı azaltmağa kömək edə bilən antioksidantlarla zəngindir. Bu antioksidanlar aterosklerozu azaltmaqla və qan axını yaxşılaşdırmaqla qan təzyiqini aşağı salmağa kömək edə bilər.

Pəhriz Lifləri: Yerköküdəki pəhriz lifləri xolesterol səviyyəsini aşağı salmağa və ürək-damar sağlamlığını dəstəkləməyə kömək edə bilər. Yüksək xolesterol və pis damar sağlamlığı yüksək təzyiq riskini artıra bilər.

Aşağı Natrium Tərkibi: Yerkökünün tərkibində təbii olaraq natriumda azdır, bu da onları yüksək qan təzyiqi olan insanlar üçün yaxşı seçim edir.

Qatıq:

Süd məhsulları, xüsusilə də qatıq qan təzyiqini aşağı salma qabiliyyətinə malik ola bilər. Bunun səbəbi, tərkibində süd məhsulları olan qidalarda qan təzyiqinin tənzimlənməsində iştirak edən kalsium, maqnezium və kalium da daxil olmaqla bir sıra mikroelementlər var, çünki o, qan təzyiqini aşağı salan zülalların sərbəst buraxılmasını təşviq edən bakteriyaları ehtiva edir.

Tərkibindəki proteinlə yanaşı kalsium, kalsium, fosfor və B2 vitaminləri də var. Amma qatığın faydaları bunlarla məhdudlaşmır. Xərçəng riskini azaltdığını və qarın piylənməsinin və bədən yağının azalmasına töhfə verdiyini göstərən araşdırmalar da var.

Balqabaq tumu

Balqabaq toxumu ürək və diabet kimi xroniki xəstəliklərin inkişaf riskini azaldır, sümük sağlamlığını qoruyur və gücləndirir, immunitet sistemini dəstəkləyir.

Balqabaq toxumlarında olan doymamış yağlar xolesterol səviyyəsini aşağı salmağa kömək edə bilər.

Yüksək qan təzyiqini azaltmağa kömək edir. Bundan əlavə, aşağı təzyiq problemi olan insanlar tərəfindən həddindən artıq istehlak edilməməlidir.

Tərkibindəki C vitamini, E vitamini və beta karotenlərlə göz quruluşunda yarana biləcək problemlərin qarşısını ala bilər.

Yüksək təzyiqə səbəb olan amillərdən biri də eyiyyətli yuxunun olmamasıdır.

Yuxu müddəti və ya keyfiyyətinin azalması artıq yüksək qan təzyiqi olanlarda hipertoniya riskini artıra və simptomları şiddətləndirə bilər. Əgər yuxuya getməkdə çətinlik çəkirsinizsə, səbəbləri araşdırmaq və həll yollarını tapmaq üçün mütləq həkimə müraciət etməlisiniz. Əgər əsaslı səbəb yoxdursa, yaxşı yuxu üçün aşağıdakı tövsiyələri nəzərdən keçirə bilərsiniz:

Hər gün eyni vaxtda yatmağa hazırlaşın və isti duş qəbul etmək, kitab oxumaq, rahatlaşdırıcı idman etmək və ya sakitləşdirici musiqi dinləmək kimi yuxu rituallarını mənimsəyin.

Yatdığınız otağın qaranlıq və sakit olduğundan əmin olun.

Televizor, kompüter və ya mobil telefon kimi parlaq ekranlardan uzaq durun.