Tez-tez qaz buraxmaq
İnsanın həzm sistemində əmələ gələn qazın miqdarı insandan insana və qidadan asılı olaraq dəyişir. Bu səbəbdən normal qazın tərifi də çətindir. Qaz hər bir insanın həzm sistemində olur, lakin qazın keçməsi utandırıcı və narahat ola bilər.
Həddindən artıq qaz problemi olanlara aşağıdakı suallar verilir:
-Yeməyi tez yeyirsiniz, yoxsa stressdə?
– Lobya, kələm, banan kimi qaz əmələ gətirən qidaları həddindən artıq istehlak edirsiniz?
– Siqaret çəkirsən, yoxsa siqar?
– Boş protezləriniz var?
Bu suallardan birinə cavabınız bəlidirsə, həddindən artıq qaz problemi ilə məşğul olmalısınız.
Geğirmə, həddindən artıq şişkinlik və geğirmə problemləri ilə müraciət edən xəstələrin sayı kifayət qədər çoxdur. Bu problem zəhlətökən olsa da, adətən zərərsizdir və qarşısını almaq olar.
Bağirsaq qazının səbəbləri:
Mədə-bağırsaq traktında qaz iki mənbədən əmələ gəlir. Biri udulmuş hava, digəri isə qida qalıqlarından bağırsaqda zərərsiz mikroorqanizmlərin yaratdığı qazdır.
Havanın udulması (aerofagiya) mədədə qazın ən əhəmiyyətli səbəbidir. Hər kəs yemək və ya su içərkən az miqdarda hava udur. Lakin tez yemək, yemək yeyərkən danışmaq, saqqız çeynəmək, siqaret çəkmək, boş protezlərdən istifadə etmək udulan havanın miqdarını artırır.
Gəyirməklə udulmuş havanın çox hissəsi mədədən ağızdan çıxır, qalan qaz nazik bağırsaqlara keçir, bir hissəsi nazik bağırsaqlarda sorulur, qalan hissəsi isə yoğun bağırsağa keçərək anus vasitəsilə bədəni tərk edir.
Yoğun bağırsaqdakı zərərsiz mikroorqanizmlər qida qalıqlarından qaz əmələ gətirir. Bu mikroorqanizmlər mədə-bağırsaq traktının yuxarı hissələrində həzm oluna bilməyən mürəkkəb karbohidratları (şəkər, nişasta, lif) və sellülozu həzm edə bilir. Bu vaxt qaz buraxılır. Hər kəsin yoğun bağırsağında müəyyən miqdarda zərərsiz mikroorqanizmlər olur.
Bağırsaqlarda udulmuş və istehsal olunan havanın miqdarı dəyişir. Mədə və bağırsaqlarda qazın təxminən 99%-i azot, oksigen, karbon qazı, hidrogen və metandan ibarətdir. Bu 5 növ qaz qoxusuzdur. Karbohidratlar yoğun bağırsaqda tam sorulmadığı üçün hidrogen və karbon qazı böyük miqdarda istehsal olunur. Metan qazı insanların yalnız 30%-i tərəfindən istehsal olunur. Metan qazının istehsalı qidadan asılı deyil, ailəvi (irsi) olur. Qazın xoşagəlməz qoxusu hidrogen sulfid, ammonium, indol və skatol kimi digər kimyəvi maddələrə aiddir.
Çıxarılan qazın miqdarının təxminən yarısı udulmuş havadan gəlir. Sağlam insanların əksəriyyəti gündə təxminən 10 dəfə qaz buraxır. Ancaq normaldan çox qaz istehsal edirsinizsə və ya çox miqdarda qaz yaradan qidalar istehlak edirsinizsə, gündə 50-100 dəfə qaz buraxa bilər.
Ən yaxşi şikayətlər
Həddindən artıq qazdan şikayət edən xəstələr adətən aşağıdakı simptomlarla müraciət edirlər.
Xəstələr səhər yuxudan duranda qarnının düz olmasından, gün ərzində onun tədricən şişməsindən, hətta paltarlarının onları narahat etməsindən şikayətlənirlər. Bəzi qadınlar menstrual qanaxmadan əvvəl şikayətlərin artması ilə narahat olurlar.
Gəyirmə
Bağırsaq qazının ən çox yayılmış səbəbi udulmuş havadır. Sürətli yemək, samanla içmək, saqqız çeynəmək, konfet əmmək, siqaret çəkmək və boş protezlər taxmaq havanı udmağı asanlaşdırır. Gəyirmə mədədə yığılan artıq qazın özofagusa atılması və sonra ağızdan geri qaytarılması zamanı baş verir.
Bəzi şəxslər dəfələrlə geğirirlər. Bu cür gəyirmənin yeyilən və ya sərxoş olan yeməklə heç bir əlaqəsi yoxdur. Əsl səbəb psixoloji olaraq udulmuş artıq havadır. Bu udulmuş hava mədədə artıq qaz yığılmasına və xroniki gəyirməyə səbəb olur. Bu, mədədə həddindən artıq qaz əmələ gəlməsi demək deyil.
Yoğun bağırsaqda əmələ gələn hidrogen və karbon dioksid qazlarının yaratdığı sosial narahatedici bir şikayətdir. Bağırsaqda tam sorulmayan karbohidratlar (məsələn, sellüloza) yoğun bağırsaqda bakteriyalar tərəfindən parçalandıqda əmələ gəlir. Müxtəlif karbohidratların tam udulmaması normaldır. Bakteriyaların bu sorulmayan karbohidratlara təsiri nəticəsində qaz əmələ gəlir.
Quru paxlanın qaz əmələ gətirmə qabiliyyəti yaxşı məlumdur. Lobya və mərciməkdə olan şəkərlər nazik bağırsaqdakı fermentlər tərəfindən parçalanmağa davamlıdır. Bu şəkərlər yoğun bağırsağa çatdıqda, bakteriya tərəfindən fermentləşdirilir və qaz ayrılır.
Buğda, yulaf, qarğıdalı, kartof və bəzi tərəvəz və meyvələrdə olan karbohidratlar da tam həzm olunmur və yoğun bağırsağa sorulur. Bundan əlavə, insanlar südün tərkibindəki əsas şəkər olan laktoza həssaslığı ilə fərqlənirlər. Bir çox böyüklərdə laktozanı parçalayan əsas ferment olan lataza çatışmazlığı var və bu insanlar laktozu parçalaya və həzm edə bilmirlər. Laktaza fermenti də yaşla miqdarı azalan bir fermentdir. Sağlam insanların 40-50%-i sintetik şəkər olan sorbitol qəbul edə bilmir. Hər gün 10 qram sorbitol (5 ədəd şəkərsiz saqqız çeynəmək) istifadəsi ilə qaz hasilatı artır.
Həddindən artıq qaz hasil edən qidalar bunlardır:
Tərkibində karbohidratlar olan qidalar qazın əmələ gəlməsindən məsuldur. Yağlar və zülallar qaza səbəb ola bilməz, lakin qoxuya təsir edə bilər.
Şəkərlər
Qaz istehsalına səbəb olan şəkərlər rafinoza, laktoza, fruktoza və sorbitoldur.
Rafinoza
Böyük miqdarda lobyada, az miqdarda isə kələm, Brüssel kələmi, brokoli, qulançar, digər tərəvəz və taxıllarda olur.
Laktoza
Laktoza süddə olan təbii şəkərdir. Süd məhsullarında da olur. (Süd, pendir, qaymaq, dondurma və s.)
Fruktoza
Soğan, artishok, armud və buğdada da olur. Fruktoza bəzi içkilərdə və şirələrdə tatlandırıcı kimi də istifadə olunur.
Sorbitol
Təbii olaraq meyvələrdə olur. Alma, armud, gavalı və şaftalı sorbitol ehtiva edir. Sorbitol həmçinin qidalarda, saqqızlarda və şirniyyatlarda süni dadlandırıcı kimi tapılır.
Nişastalar
Kartof, qarğıdalı, vermişel və buğda yoğun bağırsaqda qaz əmələ gəlməsinə səbəb olur. Nişastalar arasında düyü qaz istehsalına səbəb olmur.
Liflər
Qidaların əksəriyyətində həll olunan və həll olunmayan lif var. Həll olunan liflər yoğun bağırsaqda həzm olunur və qaz əmələ gətirir. Lobya, quru noxud, soya, mərcimək, yulaf kəpəkləri və əksər meyvələrdə həll olunan lif var. Həll olunmayan liflər yoğun bağırsaqda həzm olunmadan nəcislə xaric olur. Ona görə də qaz hasilatı çox aşağıdır.
Gəyirmə, şişkinlik və həddindən artıq gəyirməni azaltmaq üçün müalicə
Yemək gündəliyi saxlanılır. Hansı qidaların insana təsir etdiyini müəyyən etmək üçün səy göstərilməlidir.
İnsan özünü gəyirməyə məcbur etməməlidir.
Hava əmələ gətirən qidaların qəbulu azaldılmalıdır. Bişmiş qidalardan, incə üyüdülmüş kremlərdən, sulfatlı və karbohidratlı qidalardan uzaq durmaq lazımdır.
Siqaret çəkmək, saqqız çeynəmək, şəkər əmmək, saman vasitəsilə içki içmək və ya dar ağızlı butulkalardan içməkdən çəkinmək lazımdır.
Müntəzəm yemək
Hər yeməkdə bərabər hissələrdə yemək yeyilməlidir. Sürətli yeməkdən çəkinmək lazımdır. Boş protezlər düzəldilməlidir. Yeməkdən dərhal sonra yatmayın.
Yağlı qidalardan, qızardılmış qidalardan, qaymaqlı və souslu qidalardan, xəmirdən uzaq durmaq lazımdır. (Yağ məhdudiyyəti ilə həzm sisteminə yük azalır və istehsal olunan qazın miqdarı da azalır)
Qəbizlik problemi yoxdursa, qaz və şişkinliyə səbəb olan lifli qidalardan uzaq durmaq lazımdır. Daimi fiziki məşqlər edilməlidir.
İnsan özünü pis hiss etdirən qidalar yeməməlidir (hər kəsin qidalara qarşı dözümlülüyü fərqlidir)
Süd və onun məhsulları dözüləcək miqdarda istehlak edilməlidir (Laktaz çatışmazlığı olanlar yalnız yarım stəkan süd və ya qatıq qəbul edə bilərlər).
Pəhriz məhsulları, sorbitol, mannitol, şəkərsiz saqqız (tatlandırıcılarla hazırlanmış) kimi şəkərli diabet məhsulları olan qidalar və desertlər həddindən artıq istehlak edilməməlidir.
Aktivləşdirilmiş kömür (karbon) tabletləri və ya kapsulları istifadə edilə bilər. Bunlar qazları böyük səthlərində toplayır. (Kömür nəcisə qara rəng verir, aktivləşdirilmiş karbon apteklərdə dərman kimi satılır)
Simetikon tərkibli məhsullar istifadə edilə bilər. Simetikon səthi gərginliyi azaltmaqla qaz hissəciklərini parçalayır.
Həddindən artıq qaz üçün təbii vasitələr
1) İsti su torbasından istifadə etmək
Qaz ağrısına yaxşı gələn və evdə tətbiq olunan üsullardan biri də ağrı hiss olunan yerə qaynar su qabı qoymaqdır.
İsti su şüşəsi əzələləri rahatlamağa və ağrıları aradan qaldırmağa kömək edir. İnsan qısa müddət ərzində özünü rahat hiss edir.
Bu üsulu tətbiq edərkən isti su qabının ağzının möhkəm bağlandığından əmin olun. Həmçinin, istifadə edərkən çantanı dəsmal və ya parça ilə bükməyi unutmayın!
2) Cirə
Zirə qaza səbəb olduğu bilinən paxlalı yeməklərdə tez-tez istifadə edilən ədviyyatdır.
Bu ədviyyatın qaz problemlərinə çox təsirli olduğunu söyləyə bilərik.
Qaz probleminiz varsa, yeməklərinizə zirə əlavə edə və ya zirə çayı içə bilərsiniz.
İstəyirsinizsə, hətta bir stəkan südə zirə qatıb qəbul edə bilərsiniz.
3) Şüyüd
Şüyüd həm də həzm problemlərinə yaxşı təsir edən bitkidir.
Bağırsaqda yığılan qazları asanlıqla xaric etməyə kömək edir.
Şüyüd toxumunu ağzınızda çeynəyə və ya çay dəmləyib içə bilərsiniz.
4) Zəncəfil
Zəncəfil təbii ağrıkəsicidir və qazın yaratdığı ağrıları çox qısa müddətdə aradan qaldırır.
Ancaq zəncəfilin bu təsirindən faydalana bilmək ondan düzgün miqdarda istifadə etməkdən asılıdır. Həddindən artıq istifadə mənfi təsirlərə və daha çox ağrıya səbəb ola bilər.
Zəncəfilin ideal ölçüsü 1 çay qaşığıdır. İstəyirsinizsə, yeməklərinizə ədviyyat kimi əlavə edə və ya çay kimi dəmləyib içə bilərsiniz.
5) Sirkə
Müalicəvi təsiri ilə tanınan sirkə mədə və bağırsaq problemləri üçün tez-tez istifadə edilən qidalardan biridir.
Alma sirkəsi xüsusilə qaz problemləri üçün tövsiyə olunur.
Əgər belə problemdən əziyyət çəkirsinizsə, bir stəkan içməli suya bir xörək qaşığı sirkə əlavə edib içə bilərsiniz.
Sirkəli su qaz tıxacları problemini çox qısa müddətdə həll edir. Beləliklə, şişlik və ağrı kimi simptomlar aradan qalxır.
6) Çörək soda
Çörək soda bədəni qələviləşdirməyə kömək edir.
Bədənin qələviliyi qaz ağrılarını aradan qaldırır.
Buna görə qaz tıxanmasını aradan qaldırmaq üçün soda istifadə edə bilərsiniz.
Üstəlik, bir stəkan ilıq içməli suya bir çay qaşığı soda əlavə edib içmək kifayətdir.
7) Bitki çayları
Bəzi bitki çayları həzm sisteminə birbaşa təsir edir və bağırsaqların müntəzəm işləməsinə kömək edir. Bunlar çobanyastığı, nanə, darçın, anis və hil çaylarıdır.
Çobanyastığı sakitləşdirici xüsusiyyətləri ilə tanınır. Çobanyastığı çayı defekasiyanı asanlaşdıraraq meteorizm problemini həll edir.
Nanə, darçın, hil və razyana çayları da həzm sistemini yaxşılaşdırır və həm mədədə, həm də bağırsaqda qaz sıxılmasını aradan qaldırır. Bu çayları günün istənilən vaxtı içə bilərsiniz.
