Haşimoto xəstəliyinin risk qrupu. Kimlərin bu xəstəliyə tutulma ehtimalı var?

Haşimoto müxtəlif səbəblərdən qalxanabənzər vəzi hormonunun az ifrazı zamanı meydana gələn otoimmün xəstəlikdir. Lenfositik tiroidit kimi də adlandırılır. Haşimoto xəstəliyinin 1912-ci ildə yapon alimi Akira Haşimoto tərəfindən təsvir edildiyi üçün bu adı aldığı məlumdur.

Bu vəziyyət həddindən artıq tiroid hormonuna (hipertiroidizm) səbəb ola bilsə də, illər ərzində tiroid hormon çatışmazlığına da səbəb ola bilər. 

Haşimoto xəstəliyi zamanı bədən qalxanabənzər vəzi məhv etmək üçün çoxlu miqdarda anti-TPO antikorları və anti-tiroqlobulin antikorları istehsal edir. Bu antikorlar tiroid bezinə bağlanır və tiroid hüceyrələrini məhv edir. Bu vaxt qalxanabənzər vəzdə çoxlu iltihablı hüceyrələr toplanır. İltihab nəticəsində tiroid hüceyrələri məhv olur və tiroid hormonu azalmağa başlayır.

Haşimoto xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?

Haşimoto xəstəliyində qalxanabənzər vəz hormonu istehsalının azalması səbəbindən yorğunluq, halsızlıq, titrəmə, yuxululuq, dəri quruluğu, qəbizlik, saç tökülməsi və əzələ zəifliyi kimi əlamətlər müşahidə edilir.

İlk əlaməti adətən qalxanabənzər vəzinin böyüməsi, yəni zob olan Haşimoto xəstəliyinin simptomları aşağıdakılardır:

• Çəki artımı
• Konsentrasiyada çətinlik
• Guatrın olması
• Dəri quruluğu
• Depressiya və əsəbilik kimi əhval dəyişiklikləri
• Saç tökülməsi
• Tez üşümə
• Göz altında və üzdə şişkinlik
• Yorğunluq
• Sancılar
• Səsin dəyişməsi
• Qəbizlik
• Menstruasiya nizamsızlığı
• Anoreksiya
• Danışıq yavaşlığı və unutqanlıq
• Nəbz sayının aşağı olması

Boynun bir az altında yerləşən kəpənək kimi daxili sekresiya vəzi olan qalxanabənzər vəzi tiroid hormonunun ifrazını təmin edir. Tiroid hormonu bədənin enerji balansının qorunmasında, bədən istiliyinin tənzimlənməsində, əzələ, beyin və ürək kimi orqanların sağlam işləməsində mühüm rol oynayır. Haşimoto və ya xroniki limfositik tiroidit adlanan xəstəlik zamanı qalxanabənzər vəzinin fəaliyyətində problemlər yaranır.

Haşimoto xəstəliyinin səbəbləri nələrdir?

Haşimoto xəstəliyi bəzi risk qruplarında daha çox rast gəlinir:

• Siqaret çəkənlər
• Hamilə qadınlar
• Ailədə Haşimoto xəstəliyi olanlar

Tip 1 diabet, Vitiliqo, Romatoid Artrit, Zərərli Anemiya, Lupus, Çölyak xəstəliyi, Addison Xəstəliyi və hepatit kimi otoimmün xəstəlikləri olanlar Haşimoto xəstəliyi üçün risk altındadırlar.

Qadınlarda Haşimoto xəstəliyinin inkişaf riski kişilərə nisbətən təxminən 8 dəfə yüksəkdir. Hər yaşda müşahidə oluna bilən bir xəstəlik olsa da, xüsusilə gənc və orta yaş qrupunda rast gəlinir. Xüsusilə təkrarlayan aşağı və ölü doğum keçirən, prolaktin səviyyəsi yüksək olan, yüksək xolesterolu olan və səbəbi bilinməyən anemiyası olan qadınların Haşimoto ehtimalı üçün yoxlanılması tövsiyə olunur.

Cins: Haşimoto xəstəliyi qadınlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir.

Yaş: Haşimoto tiroiditi hər yaşda olan insanları təsir edə bilər, lakin bu xəstəlik xüsusilə orta yaş qrupundakı insanlarda yaygındır.

Genetika: Ailədə Haşimoto və ya başqa bir otoimmün xəstəliyi olan insanlarda Hashimoto tiroiditi inkişaf riski artır.

Radiasiyaya məruz qalma: Çoxlu ekoloji radiasiyaya məruz qalan insanlarda Haşimoto xəstəliyinə tutulma ehtimalı daha yüksəkdir.

Haşimoto xəstəliyinin  müalicəsi

Əgər tiroid hormon səviyyəniz normaldırsa, Haşimoto tiroidi üçün müalicəyə ehtiyac yoxdur. Bununla belə, həkiminiz altı aylıq və illik fasilələrlə qan testlərini tələb edir. Bununla belə, Haşimoto tiroiditi tez-tez hipotiroidizmlə nəticələnir.

Hipotiroidizmin müalicəsində qalxanabənzər vəzinin məhvinə mane olacaq heç bir müalicə yoxdur. Əvəzində dərman və əlavə hormonlar verilərək müalicə tətbiq edilir. Bu sayədə xəstənin şikayətləri aradan qalxır və qalxanabənzər vəzində böyümə, yəni zob varsa, bu vəziyyət də yüngülləşir.

Əgər guatr sağalmazsa və ağrıya və ya udma, nəfəs alma və ya danışma kimi digər problemlərə səbəb olarsa, tiroid bezinin çıxarılması üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Düyün olması halında formalaşmanın xüsusiyyətlərindən asılı olaraq biopsiya tövsiyə oluna bilər və ya yarımillik və ya illik ultrasəs müayinələri ilə yoxlanılır.

Hipotiroidizm inkişaf edərsə, tiroid hormonlarının əvəzedici terapiyasına başlanır. Bəzi hallarda xəstəlik “haşitoksikoz” adlanan hipertiroid fazasında baş verir. Bu şəkildə, xəstənin klinik tapıntılarına və sintiqrafik tədqiqatlara əsaslanaraq vəziyyətin müvəqqəti hipertiroidizm olduğu başa düşülə bilər.

Xəstəyə hər hansı müalicə təyin edilməzdən əvvəl laboratoriya müayinələri aparılır.

Haşimotoya necə diaqnoz qoymaq olar?

Quru dəri, qəbizlik, həddindən artıq yorğunluq, səsin dərinləşməsi və ya boğulma kimi şikayətlərlə həkimə müraciət edən insanlar adətən Haşimoto xəstəliyi üçün qiymətləndirilir.

Xəstəliynin əlamətləri və simptomları Haşimoto xəstəliyinin diaqnozunda çox vacibdir. Xəstənin simptomları Haşimoto tiroiditi olduğunu göstərirsə, qan testi aparılır. Qan testində xəstənin tiroid hormon səviyyələri yoxlanılır. Bu hormonlarla yanaşı, hipofiz vəzindən ifraz olunan və qalxanabənzər vəzi stimullaşdıran TSH adlı hormonun səviyyəsi də qan testi ilə yoxlanılır.

Haşimoto diaqnozunda istifadə edilə bilən testlər:

Hormon Testi: Bu testdə qanda həm tiroid hormonlarının, həm də TSH konsentrasiyası ölçülür. Qalxanabənzər vəz az fəaliyyət göstərirsə, tiroid hormonlarının səviyyəsi aşağı olacaq. TSH, tiroid bezini daha da stimullaşdıraraq hormon istehsalını artırmağı hədəfləyir. Bu vəziyyətdə, az fəaliyyət göstərən tiroid bezini stimullaşdırmaq üçün TSH dəyəri artır.

Antikor Testi: Haşimoto orqanizmdə anormal antikorların əmələ gəlməsi ilə nəticələnən otoimmün xəstəlikdir. Tiroid peroksidaza (TPO) normal olaraq qalxanabənzər vəzdə tapılan və hormon istehsalında iştirak edən bir fermentdir. Haşimotolarda bu fermentə qarşı TPO antikorları əmələ gəlir. Anti-Tg antikorları da müsbət ola bilər. Bununla belə, yadda saxlamaq lazımdır ki, bu antikor testi hər Haşimoto xəstəsində müsbət deyil və ya müsbət test edən hər kəsdə Haşimoto xəstəliyinin əlamətləri görünmür.

Haşimoto xəstəliyinin diaqnozu üçün ən çox istifadə edilən üsul hormon testidir. Tiroid hormonları və TSH dəyərlərini ölçən bu test dərman dozasının tənzimlənməsi və müalicənin təqibində də istifadə edilə bilər.