İsti havanın zərəri  və ondan qorunmaq yolları

Hava şəraitindən asılı olmayaraq, bədənimiz orta bədən istiliyini  saxlamağa çalışır. Bədənimiz yaşamaq üçün müəyyən bir temperatura ehtiyac duyur.(36,6 dərəcə Selsi) Bədənimizin normal işləməsi üçün bu nöqtədə temperatur sabit qalmalıdır. Bu, insan bədəninin optimal işləməsinə imkan verən bədən istiliyidir.

 Bunun üçün bədənimiz xarici mühitin istiliyindən asılı olaraq bir sıra mexanizmləri (tərləmə və damarların genişlənməsi kimi) işə salır və bədən istiliyinin sabit qalmasını təmin edir. İstilik bədəndən tərləmə və tərin buxarlanması ilə çıxarılır.

Hava istiliyi artdıqca bədənimiz bədən istiliyini azaltmaq üçün daha çox çalışmalı olur. İstilik itkisini təmin etmək üçün dəriyə yaxın olan damarlar genişlənir və biz tərləməyə başlayırıq.

Damarların genişlənməsi səbəbindən qan təzyiqi azalır və bədəndə qan dövranını təmin etmək üçün ürək daha sürətli və daha intensiv işləməlidir.

Damarlarda sızma səbəbiylə ayaqlarda istilik döküntüsü və ya şişkinlik meydana gəlir.

Qan təzyiqi daha da aşağı düşərsə, həyati orqanlara kifayət qədər qan çatmaz və infarkt riski artır.

Tərləmə nəticəsində orqanizmdə maye və duz itkisi baş verir və onlar arasında tarazlıq pozulur.

Bu problem qan təzyiqinin aşağı düşməsi ilə birlikdə istilik tükənməsi adlanan problemə gətirib çıxarır. Bunun simptomları bunlardır:

• Baş ağrısı
• Başgicəllənmə
• Ürəkbulanma
• Tərləmə
• Zəif
• Zəiflik
• Qarışıqlıq
• Sancı

İnsan bədəni müxtəlif yollarla istilik itirir. Məsələn, tərləmə bədəni soyutmağa kömək edir. Qan dövranı da bədənin istilik itirməsinə kömək edir. Havanın temperaturu yüksəldikdə, ürək daha çox qan vurmağa başlayır. Artan qan axını səbəbindən qan damarları genişlənir. Qan dərinin səthinə yaxınlaşmağa başlayır, bu da bədənin istilik itirməsini asanlaşdırır.

Lakin havanın temperaturu çox yüksək olduqda baş verən həddindən artıq tərləmə orqanizmin böyük miqdarda maye itirməsinə səbəb olur. Bu prosesdə biokimyəvi proseslər üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən bəzi kimyəvi maddələr də itirilir. Bu zaman başgicəllənmə, halsızlıq, ürəkbulanma, əzələ krampları kimi diskomfort yaranır.

Həddindən artıq istilər bizə həm mənəvi, həm də fiziki təsir edir. Ən çox rast gəlinən psixoloji əlamətlər:

• Zəiflik
• İstəksizlik
• Diqqəti dağınılığı
• Dözümsüzlük
•  Əsəbilik

Bu vəziyyət gündəlik həyatın tempini pozur və iş    səmərəliliyini azaldır.

Günəşin zərərli şüaları dəri xərçənginə səbəb olur

Günəş iki növ ultrabənövşəyi (UV) şüalar yayır. Onların təxminən 95 faizini təşkil edən UVA şüaları dərinin dərinliklərinə nüfuz edir və erkən yaşlanmaya səbəb olur. Qalan 5%-i təşkil edən UVB şüaları dərinin ən xarici təbəqələrinə təsir edir və günəş yanıqlarına səbəb olur. Ultrabənövşəyi şüalara məruz qalma nəticəsində yaranan dəri zədələnməsi təhlükəli dəri xərçəngi növü olan “melanoma”nın səbəbidir. Melanomanın inkişafında günəşə nə qədər tez-tez məruz qaldığımız və zərərin nə qədər davam etdiyi vacibdir. Dəri xərçəngləri əvvəllər daha çox yaşlı yaşlarda rast gəlindiyi halda, bu gün gənc yaşlarda da daha çox görülə bilir.

İsti havada kimlər risk altındadır?

Gün vurma ən çox günün ən isti saatlarında, günəş şüalarının birbaşa olduğu vaxtlarda baş verir. Uşaqlar tərləmə mexanizmi yaxşı olmadığı üçün, yaşlılar isə bədən dəstək ehtiyatları azaldığına və əlavə xəstəliklər səbəbindən risk qrupuna daxildir. Bunun xaricində hamilə qadınlar, hipertoniyalı xəstələr, ürək-damar xəstələri, diabet xəstələri, hipertiroidizm kimi metabolik xəstəlikləri olanlar, antidepresanlar kimi nevroloji sistemə təsir edən dərmanlardan istifadə edənlər, qızdırması və artıq çəkisi olanlar digər risk qruplarını təşkil edir.

Heç bir xəstəliyi olmasa belə, çöldə işləyən və birbaşa günəş işığına məruz qalan işçilər və ağır fiziki əməklə məşğul olanlar da risk altındadır.

Isti havalarda bədən çəkinizə uyğun kifayət miqdarda su qəbul edin.

İstihavalarda az su içməyin zərəri bədənin bir çox vacib hissələrinə təsir edə bilər. Xüsusilə yay aylarında havaların həddindən artıq isti olması səbəbindən orqanizmin maye itirməsi çox yaygındır. Bu vəziyyət ağızda quruluq, susuzluq ilə nəticələnə bilər.

İsti havalarda susuzlaşdırmanı azaltmaq üçün məsləhətlər

• İsti havalarda pambıq, bol paltar geyin.
• Bol su istehlak edin.
• Çay və qəhvə istehlakını məhdudlaşdırın.
• Salat, meyvə və tərəvəz yeyin.
• Günün müəyyən saatlarında (11:00-16:00)  günəşdə çox qalmamağa diqqət edin.

Kondisionerdən düzgün istifadə edin.

Yay aylarında həddindən artıq istilik və rütubətdən təsirlənməmək üçün kondisioner ən çox istifadə edilən soyutma üsullarından biridir. Ancaq diqqətli olunmazsa, kondisioner də ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Xüsusən də texniki parametrləri vaxtında edilməyən və aşağı temperaturda işləyən kondisionerlər uşaqlara, yaşlılara və aşağı tənəffüs yolları xəstəlikləri olanlara mənfi təsir göstərə bilər.  Kondisionerin 23-24 dərəcə istilikdə işləməsinə və soyuq hava ilə birbaşa təmasından qaçmağa diqqət yetirilməlidir. Pnevmoniya kimi ciddi xəstəliklərə səbəb olan kondisionerdən düzgün istifadə edilməməsi allergiyası olan insanların şikayətlərini artıra bilər. Ancaq uzun müddət isti bir mühitdə qaldıqdan sonra birdən soyuq, kondisionerli bir mühitə girmək ürək damarlarında spazmlara, sancılara və böhranlara səbəb ola bilər. Evlərdə və iş yerlərində istifadə olunan kondisionerlər kimi avtomobillərdə birbaşa soyuq havaya məruz qalmamaq lazımdır.

Kondisioneri çox soyuq deyil, 22 dərəcə ətrafında istifadə etmək tövsiyyə olunur. Çünki çox soyuqdan istifadə evdən çıxarkən həddindən artıq temperatur fərqi yaradır. Bu, xəstənin çölə çıxarkən daha çox reaksiya verməsinə və tənəffüs çətinliyindən əziyyət çəkməsinə səbəb olur.

Ürəyinizi istidən və rütubətdən qoruyun

İsti və rütubətli hava ürək xəstələrinin diqqətli olması lazım olan dövrlərdən biridir. Həddindən artıq rütubət, su və duz itkisi ürəyin fəaliyyətinə təsir edərək qanın laxtalanma sürətinin dəyişməsinə səbəb olur. Dərini qidalandıran damarlar həddindən artıq istidə genişlənir və bədən istiliyini sabit saxlamağa çalışır. Bu vəziyyət ürəyin daha çox işləməsinə səbəb olur. İsti və rütubətli günlərdə infarkt riskini azaltmaq üçün maye istehlak etmək, yağlı qidalardan uzaq durmaq və günəşin zərərli təsirlərindən qorunmaq həyati əhəmiyyət daşıyır.

Mümkün qədər sərin mühitdə vaxt keçirməyə çalışmaq lazımdır.

Mümkünsə, sərin mühitlərdə vaxt keçirmək istilik vurmasının qarşısını almağa kömək edə bilər.

Gün ərzində pərdələrin və ya jalüzlərin bağlanması yaşayış sahəsinə daxil olan istilik miqdarını azaltmağa kömək edə bilər. Səhiyyə Nazirliyi isti havalarda qapalı məkanlarda sərin qalmaq üçün evlərdə pərdələrdən istifadə etməyi, uyğun vaxtlarda havalandırmanı da tövsiyə edir. Bundan əlavə, ventilyator və ya kondisionerdən istifadə etməklə sərin bir mühit təmin edilə bilər. Kondisioneriniz yoxdursa, kitabxana, ticarət mərkəzi və ya icma mərkəzi kimi kondisionerdən istifadə edən ictimai yerlərdə vaxt keçirməyə çalışın.

İdman eləmək üçün düzgün vaxt seçin

İdman edərkən istinin təsirini azaltmaq üçün məşq səhər tezdən və ya axşam sərin bir vaxtda edilməlidir. Yüngül templi fəaliyyətlərə üstünlük verilməli və tez-tez su içilməlidir.