Mədə xərçənginin əlamətləri
Mədə xərçəngi, sindirim sisteminin bir hissəsi olan mədəni örtən hüceyrələrdə başlayan xərçəngdir. Dünyada ən çox rast gəlinən 4 xərçəng növü olan mədə xərçəngində yeməkdən sonra şişkinlik və toxluq hissi, həzmsizlik, udqunma çətinliyi və çəki itirilməsi şikayətləri olan 4 yaş üstü insanların bu tip şikayətləri ortaya çıxdığında bu simptomları önəmsəmələri lazımdır.
Mədə xərçəngi nədir?
Mədə xərçəngi çoxu mədənin daxili hissəsindəki vəzili dəridə başlayan, mədənin hər hansı bir yerindəki sağlam hüceyrələrin böyüyərək bölündüyü ölümcül bir xərçəng növüdür. Mədə xərçəngi, udma çətinliyi, yeməkdən sonra şişkinlik və toxluq hissi, mədə yanması, həzmsizlik, bulantı və qusma, qarın ağrısı və istəmsizcəsinə çəki itirilməsi kimi bir çox fərqli şəkildə özünü göstərə bilir. Mədə xərçəngi siqaret istifadəsi, yad bakteriyal infeksiyalar, spirtli içki və artıq çəki kimi səbəblərlə mədə mukozasında pis xassəli şişlərin inkişafı ilə ortaya çıxar. Ölkəmizdə ən çox rast gəlinən xərçəng xəstəlikləri arasında yer alan mədə xərçəngi hər il dünyada 800 min insanın həyatını itirməsinə yol açmaqdadır. Kişilərdə, qadınlara nisbətdə daha çox rast gəlinən mədə xərçəngi, son illərdə texnolgiyadakı yeniliklər sayəsində erkən diaqnoz qoyulub , düzgün müalicə tətbiqləri ilə yoxlama altına alına bilir. Uzman yoxlaması və doğru qidalanma ilə mədə xərçəngindən qorunmaq və tamamilə qurtulmaq mümkün hala gəlməkdədir.
Mədə xərçəngi nədən yaranır?
Mədə xərçənginin ən çox yayılmış səbəbləri siqaret kimi tütün məhsulları istifadəsi, qastrit, spirtli içki, helikobakter pilori bakteriyası,duzlu qida qəbulu, obezite, qidalanma alışqanlıqları və infeksiyalardır.
Qidalanma vərdişləri
Mədə xərçəngi səbəblərinin ən önəmli səbəblərindən biri yanlış qidalanma vərdişləridir. Xüsusilə manqalda bişmiş ət və oxşar qidalar, çox duzlanmış və turşu edilmiş tərəvəzlər, işlənmiş qidalar mədə xərçənginin yaranmasına zəmin hazırlayır. Mədə xərçəngindən qorunmağın ən yaxşı yolu isə uyğun bir qidalanma tərzini mənimsəməkdir. Orqanik və təzə meyvə-tərəvəzlər mədə xərçənginə qarşı qoruyucudur.
İnfeksiyalar
Mədə xərçənginə səbəb olan önəmli bir faktor da H.Plori infeksiyasıdır. H.Plori infeksiyasıdır.Mədə xərçəngi xəstəliklərinin 65-85%-də H.Plori infeksiyası görülmüşdür. H.Plori infeksiyonlu faktların 2 %-də mədə xərçənginə rastlanmaqdadır.
Siqaret və spirtli içki
Qarşısı alına bilən bir mədə xərçənginin yaranma səbəbi isə siqaretdir. Xüsusilə spirtli içki ilə birlikdə istifadə edildiyində mədə xərçəngi olma ehtimalını artırmaqdadır. Siqaret və spirtli içkidən uzaq duraraq mədə xərçəngi olma riski aşağı salına bilər.
Genetik
Mədə xərçəngində də digər bütün xərçənglərdə də olduğu kimi genetik faktorlar önəmlidir. Mədə xərçəngi hallarının 10%-də genetik faktorlar önə çıxır.
Mədə xərçənginin əlamətləri nələrdir?
Mədə xərçəngində gözlənilmədən çəki itirilməsi, mədə ağrısı, bulantı və qusma, nəcisdə qan və qara rəngli nəcis, halsızlıq, udqunmada zorlanma və həzmsizlik kimi əlamətləri görülür.
Mədə xərçəngi şübhəsini dəstəkləyən ən ümumi simptomlar bunlardır:
1.Şiddətli mədə ağrısı
2.Yeməkdən sonra şişkinlik və az yeməyə baxmayaraq toxluq hissi
3.Qəbul edilən qidaları həzm etməkdə çətinlik və mədə yanması (göynəməsi)
4.Udma çətinliyi
5.İştah və çəki itirilməsi
6.Çoxalan qaz sıxışmaları və gəyirmə ehtiyacı
7. Mədə bulantısı
8.Qanlı ola bilən qusma
9.Qatranı anımsatan mədədə qanama ilə bağlı qara nəcis
10.Yorğun və bitkin hissetmə
Mədə ağrısı
Xərçəng, mədə ağrısını və ya nazik bağırsaq girişini tutduqda, qidalar rahat keçməz, bu da ağrıya və özünüzü çox pis hiss etməyinizə səbəb olur.
Çox az yeməyə baxmayaraq toxluq hissi
Mədə xərçənginin əlamətlərindən biri də insanların yedikləri son yeməyi orqanizmin hələ həzm etməməsi və ya böyüyən hüceyrələr səbəbindən mədədə toxluq hiss etməsidir.
Mədə yanması və həzmsizlik
Şiş, mədədə böyüyüb çoxaldıqda qidanın mədədən keçməsi çətinləşir. Bu vəziyyət həm həzmsizliyə, həm də istehlak edilən qida və ya içkilərin mədə borusuna geri axmasına səbəb olur.
Udma çətinliyi
Mədə xərçəngi olan insanların yarısından çoxunda görülən ən bariz simptomlardan biridir. Bu simptomlar həm də mədədə və ya döş sümüyünün altında ağrı ilə müşayiət olunur.
İştahsızlıq və kilo itkisi
Mədə içərisində böyüyən hüceyrənin yaratdığı təzyiq iştahsızlığa səbəb olur. Mədə xərçəngində enerji daha tez yandırılır. Orqanizm daha çox enerji sərf edir, lakin mədə xərçənginin əlamətlərindən biri olan iştahsızlıq, yemək yeməmək istəyi ilə birləşərək, həddindən artıq kilo itkisi ilə nəticələnir.
Qaz sıxışması və tez-tez gəyirmə
Mədə turşusunun artması və gəyirmə problemləri mədə xərçəngi xəstəliyində çox yaygın simptomlardır.
Bulantı və qusma
Mədədə böyüyən xərçəng tıxanmaya səbəb olur. Bu, xüsusilə yeməkdən dərhal sonra bərk qidalar yeyildikdə qusmağa səbəb ola bilər.
Qara rəngli nəcis
Xərçəngin erkən və ya inkişaf etmiş mərhələsində mədədə qanaxma baş verə bilər. Mədədə qanaxma varsa, bu qan nəcisin rəngini qara edə bilər və ya nəcisdə görünən qana səbəb ola bilər.
Daim yorğunluq və halsızlıq
Mədə xərçəngindən qanaxma qırmızı qan hüceyrələrinin və anemiyanın azalmasına səbəb ola bilər. Bu, orqanlara gedən oksigen miqdarını azaldır, özünüzü yorğun və zəif hiss edirsiniz.
Göz ağı və dərinin sararması
Mədə xərçəngi irəliləyərək qaraciyərə yayılarsa, limfadenopatiyaya bağlı öd tutulması sarılığa səbəb ola bilər.
Xüsusilə daha əvvəl oxşar şikayətləri olmayan 40 yaşdan yuxarı xəstələr həzmsizlik və arıqlamağa mütləq diqqət etməlidirlər. Erkən mərhələdə mədə xərçənginə tutulmaq üçün bu simptomlara riayət etmək çox vacibdir. Həzm sisteminin müxtəlif pozğunluqları, mədə nahiyəsində ağrı və həzmsizlik şikayətlərini görən kimi mütəxəssisə müraciət edin.
Mədə xərçənginə necə diaqnoz qoyulur?
Mədə xərçənginin diaqnozunda endoskopiya ilə həkiminiz işıqlı kamera ilə uzun bir boru ilə yemək borunuzun, mədəniz və nazik bağırsağın ilk hissələrini müşahidə edə bilər. Anormal görünən hissələr varsa, qəti diaqnoz üçün biopsiya aparılır. Endoskopiyanın düzgün istifadəsi ilə xəstəliyi erkən mərhələdə aşkar etmək mümkündür. Endoskopiyadan başqa, kontrastlı rentgenoqrafiya və kompüter tomoqrafiyası mədə xərçənginin diaqnozunu təmin edən digər mühüm diaqnostik üsullardır.
Mədə xərçənginin hansı mərhələdə olduğunu müəyyən etmək və onun digər orqanlara yayılıb-yayılmadığını öyrənmək üçün əlavə testlər etmək lazımdır. Bu testlər xəstə üçün ən uyğun müalicəni təyin etmək üçün də verilməsi vacib olan testlərdir. Mədə xərçənginin ölçüsünü və yerini təyin etmək üçün Kompüterli Tomoqrafiya (CT), xərçəngin yayılıb-yayılmadığını yoxlamaq üçün Laparoskopiya və MRT, PET-CT, Böyrək ultrasəsi, döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası kimi testlər edilə bilər.
Mədə xərçənginin növləri
Mədə xərçəngi diaqnozu və xərçəng növü təyin edildikdən sonra tətbiq ediləcək müalicəyə qərar verilir. Mədə xərçənginin ən çox yayılmış növü adenokarsinomadır. Mədə xərçənginin növlərini aşağıdakı kimi izah edə bilərik:
Adenokarsinoma: Hər 100 mədə xərçəngindən 95-i adenokarsinomadır. Mədə xərçənginin ən çox görülən növü olan adenokarsinoma mədə astarlı vəzi hüceyrələrində başlayır.
Skuamöz hüceyrə xərçəngi: Adenokarsinoma ilə eyni şəkildə müalicə olunan skuamöz hüceyrəli xərçəng, mədə astarını əhatə edən vəzi hüceyrələri arasında dəri hüceyrəsi kimi hüceyrələrdir.
Mədə limfoması: Mədə limfoması çox nadir olsa da, digər mədə xərçənglərindən fərqlidir.
Mədə-bağırsaq stromal şişləri (GİST): Nadir mədə-bağırsaq stromal şişləri (GİST) xoş və bədxassəli ola bilər. Bu xərçəng növü həzm (mədə-bağırsaq) sistemi orqanlarını dəstəkləyən birləşdirici toxuma hüceyrələrində və daha çox mədədə baş verir.
Neyroendokrin şişlər (NET’lər): Neyroendokrin şişlər (NET’lər) xoş və bədxassəli (xərçəng) ola bilər. Bu nadir xərçəng növü adətən həzm sistemində hormon istehsal edən toxumalarda böyüyür.
Mədə xərçənginin müalicəsi
Mədə xərçəngi diaqnozu və xərçəng növü təyin edildikdən sonra tətbiq ediləcək müalicəyə qərar verilir. Mədə xərçənginin müalicəsi multidisiplinar yanaşma tələb edir. Mütəxəssis komanda işi və yaxşı təchiz olunmuş xəstəxana ilə uğur əldə etmək olar. Mədə xərçənginin müalicəsində xərçəngə səbəb olan şişin düzgün çıxarılması müalicənin ən vacib hissəsidir. İlkin mərhələdə aparılan uğurlu cərrahi əməliyyatlar xəstənin ömrü üçün çox önəmlidir.
Xəstənin mədəsinin bir hissəsi və ya hamısı əməliyyatla çıxarıla bilər. Bütün mədəsi çıxarılan xəstələrdə bağırsaqdan yeni mədə hazırlanır və xəstə bundan sonra normal həyatına davam edə bilər. Bu şəkildə yaşayan xəstələrə az və tez-tez yemək tələb edən pəhriz tövsiyələri təklif olunur. Bəzi xəstələrdə mədə çıxarıldıqdan sonra xərçəngin növünə görə həkimin təyin etdiyi radiasiya və ya dərman müalicəsi tətbiq oluna bilər.
Mədə xərçəngində hipertermi müalicəsi
Mədə xərçənginin mərhələsindən asılı olaraq dəyişən müalicələr zamanı şiş limfa düyünlərinə yayılıbsa, mütləq kimyaterapiya tətbiq edilir. Xüsusilə ikinci mərhələdən başlayan mədə xərçəngində əməliyyatdan əvvəl verilən kimyaterapiya əməliyyatdan sonra effektivliyin artırılması baxımından çox əhəmiyyətlidir. Bundan əlavə mədə xərçənginin müalicəsində “Hipertermiya” adlanan isti kimyaterapiya da uyğun xəstələrdə uğurlu nəticələr verir. Hipertermiya adlanan qaynar kimyaterapiya əslində son 20-30 ildə istifadə edilən bir müalicə üsuludur. İlk dəfə qadın xərçənginə tətbiq edilən üsul, son zamanlar tez-tez kolon və mədə xərçənginə də tətbiq edilir.
Mədə xərçəngi cərrahiyyəsi
Təxminən 2-5 saat davam edən mədə əməliyyatı zamanı mədənin böyük hissəsi və ya hamısı çıxarılır. Mədə əməliyyatından sonra xəstəyə tez-tez, kiçik hissələrdə yemək və yeməyi çox yaxşı çeynəyib udmaq tövsiyə olunur. Mədə xərçəngi əməliyyatı və müalicəsindən sonra müntəzəm müayinələr davam etdirilməlidir.
Mədə xərçəngi haqqında ən çox verilən suallar
1.Mədə xərçəngində hansı əlamətlər görünür?
Nəcisin qara olması, qusma və nəcisdə qan, az yeməyə baxmayaraq toxluq hissi, udmaqda çətinlik, gəyirmək istəyi, həmçinin həzmsizlik, şişkinlik, mədə ağrısı, ürəkbulanma və artıq çəki itirmə mədə xərçənginin əlamətlərindəndir.
2.Manqalda bişmiş ət və hisə verilmiş qidalar mədə xərçənginə səbəb olurmu?
Manqalda bişirilmiş ət çox məşhur olsa da, əti yandıracaq dərəcədə bişirmək və marinad edərkən çox duz istifadə etmək ətin kanserogen qidaya çevrilməsinə səbəb olur. Xüsusilə, şərq bölgələrində hisə verilmiş qidalara daha çox rast gəlirik.
Hisə verilmiş ət, balıq, pendir, turşu qidalar, çiy ət, tərkibində nitrat duzları olan qidalar, konservləşdirilmiş və hazır qidalar sizi mədə xərçənginə doğru sürükləyə bilər.
3.İsti çay mədəyə necə təsir edir?
Çay ümumiyyətlə isti istehlak edilsə də, çox isti istehlak edildikdə yemək borusu və mədənin selikli qişasında qıcıqlanmaya səbəb olur. Bu qıcıqlanma həm də xərçəngə yol açır. Qara dəniz və Şərqi Qara dəniz bölgəsində mədə xərçənginin ümumi səbəblərindən biri isti çaydır.
4.Siqaret və mədə xərçəngi arasında hansı əlaqə var?
Mədə xərçənginə daha çox siqaret çəkənlərdə rast gəlinir. Ancaq mədə xərçəngi; Mədə polipləri olan insanlarda, Helicobacter pylori infeksiyası olanlarda və ya hisə verilmiş qidalar və turşular kimi çox qida qəbul edənlərdə, xüsusən də Asiya icmalarında daha çox rast gəlinən xərçəng növüdür. Amma insanların təzə tərəvəz və meyvələrə daha çox çıxış imkanı olan yerlərdə mədə xərçənginə tutulma halları azalır.
6.Qastrit və xoralar xərçəngə çevrilirmi?
Helicobacter pylori infeksiyası qastrit və xoralara səbəb olur və mədə xərçənginin səbəblərindən biridir. Qastrit və xoralar zamanı bu bakteriya xaric edilməlidir. Bundan əlavə, mədə xərçəngindən qorunmaq üçün siqaret və spirtli içkilərdən qaçınmaq lazımdır. İçdiyiniz suyun tərkibindəki sink və qurğuşun mədə xərçənginə səbəb olan mühüm faktordur. Bundan əlavə, nəfəs aldığınız havada talk və asbestoz kimi ətraf mühit faktorları da risk faktorlarıdır.
7.Mədə xərçəngi xəstələrinin ağız qoxusu varmı?
Mədə xərçəngi olan insanların mədə çıxışında ölü toxuma görünür. Bu ölü toxumanın olduğu yerdə bakteriyalar ondan qidalanmağa başlayır. Bu, son dərəcə pis qoxuya səbəb olur. Ancaq mədə xərçəngi ağız qoxusuna səbəb olacaq dərəcədə irəliləmişsə, əvvəlcədən başqa simptomlara səbəb olmalıdır. Ona görə də ağız qoxusu olan insan narahat olmamalı və bu qoxunun səbəbinin mədə xərçəngi olduğunu düşünməlidir.
8.Mədə xərçəngi üçün kimyaterapiyaya necə hazırlaşmaq olar?
Müalicə prosesində bir dəstəkçinin olması vacibdir. Xüsusilə kimyaterapiya günlərində bir tərəfdarınız olmalı, gigiyenaya diqqət etməli, saçlarınız töküləcəyi üçün qısa kəsdirərək kimyaterapiya prosesinə hazırlaşmalısınız.
9.Mədə xərçəngi əməliyyatından sonra sağalma prosesi nə qədər çəkir?
Mədə xərçəngi əməliyyatından sonra yeni pəhrizə uyğunlaşmaq üçün vaxt lazım ola bilər. Bu dövrdə qarın krampları narahat bir dərəcədə yaşana bilər. Ümumiyyətlə, mədə xərçəngi əməliyyatından sonra sağalma dövründə onkoloji müalicələr 1 aylıq müddətdən sonra alına bilər.
10.Mədə xərçənginin ən tipik əlamətləri hansılardır?
Mədə xərçəngi bağırsaq vərdişlərində dəyişikliklərə, xora və qastrit əlamətlərinə, udmada daimi çətinlik, səbəbsiz çəki itkisinə, mədədə həzmsizlik və ağrılara, nəcisdə qan olmasına səbəb olur.
