Öd daşı xəstəliyi təhlükəlidirmi?

Öd kisəsi qaraciyərin altında yerləşən armud şəkilli orqandır. Öd yaşılımtıl-qəhvəyi qələvi mayedir və tullantı məhsulları, xolesterin və öd duzlarından ibarətdir. Həzm sistemində ödün əsas funksiyası yağları parçalamaqdır.

Öd kisəsindən (saxlanıldığı yer) ifraz olunur və sonra xolesistokinin adlı hormona cavab olaraq nazik bağırsağa daxil olur (qida mədədən nazik bağırsağa daxil olduqda ifraz olunur). Öd onikibarmaq bağırsağa (nazik bağırsağın birinci hissəsi) daxil olduqda, həzm olunan yağların həllini yaxşılaşdırır, yağda həll olunan vitaminləri, eləcə də həzm olunan yağları parçalayır, onların sorulmasını asanlaşdırır.

 Mədə və bağırsaqlar qidaları həzm edərkən, öd kisəsi öd kanalı adlanan boru vasitəsilə öd ifraz edir.

Öd kisəsi daşı

Öd kisəsi daşı kişilərə nisbətən qadınlarda daha çox rast gəlinən və kifayət qədər ağrılı ola bilən bir xəstəlikdir. Qaraciyərdən gündə təxminən 1 litr öd ifraz olunur və bağırsaqlardan yağları həzm etmək, bəzi vitaminləri udmaq kimi müxtəlif funksiyaları yerinə yetirir.

Qaraciyərdən mədənin davamı olan onikibarmaq bağırsağa öd axdığı üçün yolda öd kisəsində dayanır və burada toplanır. Suyu udmaqla onun sıxlığı daha da artır. Bəzi qidaları, xüsusən də yağlı qidaları qəbul etdikdən sonra öd kisəsi büzülür və qatılaşdırılmış ödünü onikibarmaq bağırsağa itələyir. Normal şəraitdə öd tərkibindəki müəyyən miqdarda müxtəlif maddələrin qarışığı sayəsində öz axıcılığını qoruyur. Ancaq öddə bu komponentlərin hər hansı bir artması və ya azalması ödün axıcılığının pisləşməsinə və qalıq əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.

Öd kisəsi daşları nədir?

Öd kisəsi daşları öd kisəsinin içindəki ödün boşalma problemi nəticəsində əvvəlcə ödün çökərək lil əmələ gəlməsi, daha sonra daş özəyi əmələ gətirərək digər daşların bir-birinə yapışması nəticəsində yaranan, millimetrdən santimetrə qədər ölçülərdə əmələ gələn daşlardır.

Öd kisəsində daş əmələ gəlməsi, öd daşı xəstəliyi olaraq təyin olunur, ümumiyyətlə inkişaf etmiş ölkələrdə rast gəlinən lakin dünyanın hər yerində təsbit edilə bilən bir problemdir. Yaşla birlikdə baş vermə tezliyi artır.

Öd kisəsində daşlar həzmə kömək edən ödün çox yüksək səviyyədə xolesterinin olması nəticəsində bərkiməsi və çöküntü əmələ gəlməsi zamanı əmələ gəlir. Daşların ölçüsü və sayı insandan insana dəyişə bilər.

Öd daşının səbəbləri arasında üç növ formalaşma ön plana çıxır:

Öd kisəsində bilrubinin həddindən çox olması

Normal şəraitdə öd kisəsindəki ödün kimyəvi tərkibi oradan xaric edilən xolesterini qaraciyərdə həll etmək üçün kifayətdir. Bəzən öddə həll oluna bilən səviyyədən yuxarı xolesterol miqdarı qaraciyərdən xaric oluna bilər və bu artıq xolesterin zamanla kristallaşaraq daş əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.

Öddə bilrubinin çox olması

Tənəffüs qazlarının daşınmasında iştirak edən qırmızı qan hüceyrələri bu vəzifəni içindəki hemoglobin molekulu ilə yerinə yetirir. Ömrünü tamamlayan və parçalanaraq yeni hüceyrələr əmələ gətirən hüceyrələrdə hemoglobin müxtəlif biokimyəvi proseslərdən keçir və bilirubin əmələ gəlir.

Qaraciyər sirozu

Öd yollarının infeksiyaları və müxtəlif qan xəstəlikləri zamanı orqanizmdə həddindən artıq miqdarda bilirubin əmələ gəlir və bu artıq bilirubin öd kisəsində yığılaraq daş əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.

Öd kisəsinin tam boşalmaması

Öd kisəsinin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərən müxtəlif vəziyyətlərdə öd kisəsindəki maye çox sıxlaşa və daş əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.

Öd daşının əlamətləri hansılardır?

Öd daşı əmələ gəlməyə başlayandan sonra daşların sayı və ölçüsü artsa da, adətən ilk vaxtlarda öd kisəsi simptomlara səbəb olmur. Əksəriyyəti səssiz olan öd kisəsi daşları fövqəladə hallar istisna olmaqla bəzi testlər zamanı və ya bəzi əməliyyatlar zamanı təsadüfən aşkar edilir. Qravitasiyanın təsiri ilə hərəkət edən öd kisəsindəki daşlar öd kisəsinin çıxışını bağladıqda və onun normal boşalmasına mane olduqda müxtəlif əlamətlər verməyə başlayırlar. Öd daşı xəstəliyinin gedişində daş əsas öd axarına düşərsə, çox daha problemli bir proses baş verəcəkdir. Obstruktiv sarılıq adlanan bu prosesdə xəstədə qarın ağrısı, sarılıq, sidiyin qırmızı və ya qəhvəyi rəngdə olması, ürəkbulanma, qusma və bəzən qızdırma kimi əlamətlər ola bilər.

Daş öd axarını bağladıqda meydana gələn öd kisəsi xəstəliyinin əlamətlərini aşağıdakı kimi ümumiləşdirmək olar:

• Qarının yuxarı sağ nahiyəsində qəfil və sürətlə pisləşən ağrı
• Bel ağrısı
• Sağ çiyində ağrı
• Bulantı, qusma
• Sidik rənginin qaralması
• Açıq rəngli tabure
• Həddindən artıq qaz və digər həzm problemləri
• İshal

Öd kisəsində palçıq əlaməti

Öd kisəsi tam boşalmadıqda, öddə olan xolesterin monohidrat kristalları, kalsium bilirubinat və ya digər kalsium duzları qatılaşaraq öd kisəsi çamurunu əmələ gətirir və insanda bəzi əlamətlər yaradır. Öd kisəsi çamuru arasında ümumi tapıntılar yuxarı sağ qarın ağrısı, çiyin ağrısı və sinə ağrısıdır.

Öd kisəsində palçıq simptomları ümumiyyətlə aşağıdakılardır:

• Ağrı qarının yuxarı sağ nahiyəsində hiss olunur
• Çiyinlərə yayılan ağrı
• Qarın və çiyin ilə birlikdə sinə ağrısı
• Qarın boşluğunda şişkinlik
• Yağlı, qatranlı və ya gil kimi nəcis
• Bulantı və qusma

Öd kisəsində daş diaqnozu necə qoyulur?

Öd kisəsinə diaqnoz qoymaq üçün həkim ilk növbədə fiziki müayinə zamanı gözlərdə və dəridə rəng dəyişikliklərini yoxlayacaq. Öd kisəsinin əlamətlərindən biri olan sarılıq orqanizmdə bilirubinin həddindən artıq olmasının əlamətidir. Bir insanın üzündəki sarımtıl rəng də öd kisəsi diaqnozunun göstəricisi ola bilər.

Fiziki müayinə ilə yanaşı, öd kisəsinin diaqnozu üçün həkim aşağıdakı testləri təyin edə bilər:

• Qan testi
• Ultrasəs
• CT Scan
• Maqnetik rezonans xolangiopankreatoqrafiya (MRCP)
• Xolessintiqrafiya (HIDA scan)
• Endoskopik ultrasəs

Öd kisəsi çıxarılsa nə olar?

Öd kisəsinin çıxarılması bədənin işini və fəaliyyətini pozmur. Həzm mayesi olan öd axını qaraciyərdən bağırsağa gedir.

Öd kisəsi əməliyyatı nədir?

Təbabətdə xolesistektomiya adlanan öd kisəsi cərrahiyyəsi əsasən öd kisəsinin çıxarılmasını əhatə edən cərrahi əməliyyatdır. Öd kisəsi əməliyyatı simptomların şiddətindən və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətindən asılı olaraq təcili və ya planlı şəkildə baş verə bilər. Zəruri hallarda cərrahi müdaxilə edilməzsə, bu vəziyyət pisləşə və həyat üçün təhlükə yarada bilər. Cərrahiyyə ümumiyyətlə iki fərqli növdə aparılır: laparoskopik və açıq cərrahiyyə. Hər iki əməliyyat növü ümumi anesteziya altında aparılır.

Öd kisəsinin laparoskopik əməliyyatı

Laparoskopik cərrahiyyə öd kisəsi cərrahiyyəsində ən çox istifadə edilən üsuldur. Bu üsulda qarın nahiyəsində müəyyən nahiyələrdə 2-3 sm enində kəsiklər edilir. Əməliyyat cərrahı öd kisəsinə çatmaq üçün CO₂ (karbon dioksid qazı) qazından istifadə edərək qarın boşluğunu şişirdir. Kəsiklərdən birinə işığı və ucunda kamera olan alət daxil edilir ki, qarnın daxili hissəsi monitorda izlənilir. Digər kəsiklər vasitəsilə cərrahi alətlər daxil edilir və öd kisəsi çıxarılır. Bütün proses 1-2 saat ərzində tamamlanır. Laparoskopik cərrahiyyədə daha kiçik bir kəsik sahəsi olduğu üçün xəstələrin orta hesabla 2 həftəyə sağalması, əməliyyat çapıqlarının daha qısa müddətdə yox olması mümkündür.

Açıq öd kisəsi əməliyyatı

Açıq cərrahiyyə laparoskopik metodun tətbiq oluna bilməyəcəyi bəzi hallarda istifadə edilən cərrahiyyə növüdür. Bu vəziyyətlərə misal olaraq, hələ də sağalmayan əvvəlki cərrahi yaralar və ya laparoskopik cərrahiyyə ilə öd kisəsinə çatmaq mümkün olmayan vəziyyətlər daxildir. Açıq cərrahiyyə ilə qarın üzərində təxminən 10-20 sm genişlikdə böyük bir kəsik sahəsi edilir. Öd kisəsi cərrahi alətlərlə çıxarılır. Lazım gələrsə, cərrah artıq öd mayesini idarə etmək üçün əməliyyat zamanı bir neçə drenaj quraşdıra bilər. Açıq öd kisəsi əməliyyatı 1-2 saat ərzində tamamlanır və xəstələr 5-6 gün xəstəxanada qala bilirlər. Tam bərpa orta hesabla təxminən 6-8 həftə çəkir.

Öd kisəsinə zərər verən qidalar

Öd kisəsinin sağlam işləməsi üçün diqqətli bir qidalanma proqramına riayət etmək vacibdir. Ancaq bəzi qidalar öd kisəsinə zərər verə bilər və buna görə də istehlak edilməməlidir.

İlk növbədə, yüksək yağlı qidalar öd kisəsinə mənfi təsir göstərə bilər. Buna görə də, fast food, qızardılmış qidalar, trans yağları olan məhsullar və heyvani yağların həddindən artıq istehlakından imtina etmək vacibdir.

Bundan əlavə, öd daşı riskini artırdığı bilinən xolesterolla zəngin qidalar ehtiyatla istehlak edilməlidir. Bunlara qırmızı ət, emal olunmuş ət məhsulları, qabıqlı balıqlar və tam yağlı süd məhsulları daxildir. Bunun əvəzinə az yağlı protein mənbələrinə müraciət etmək faydalı olardı.

Şəkərli və təmizlənmiş karbohidratlar da öd kisəsinin sağlamlığına zərərlidir. Ona görə də şəkərli içkilərdən, ağ çörəkdən, şəkərli qəlyanaltılardan və emal olunmuş taxıllardan uzaq durmaq lazımdır.

Nəhayət, unutmaq olmaz ki, spirt də öd kisəsini zədələyə bilər. Alkoqol istehlakını məhdudlaşdırmaq və ya mümkünsə tamamilə tərk etmək sağlam öd kisəsi üçün vacibdir.