Parkinson xəstəliyi

Parkinson xəstəliyi  Alzheimer xəstəliyi ilə yanaşı yaşlı yaşlarda ən çox rast gəlinən xəstəlikdir. Xəstəlik ilk dəfə tibbi ədəbiyyatda 1817-ci ildə “titrəyən iflic” kimi qeyd edilmişdir. Parkinson xəstəliyi əsasən beyindəki hüceyrələrin bir-biri ilə əlaqə saxlamasına imkan verən dopamin istehsal edən hüceyrələrin pozulması nəticəsində yaranır. Bu hüceyrələr ümumiyyətlə beynin qara maddə adlanan bölgəsində yerləşir. Substantia nigra bölgəsində istehsal olunan dopamin, beyin hüceyrələrinin bir-biri ilə əlaqə saxlamasına kömək etməklə yanaşı, insanın hərəkət etmə qabiliyyətində də çox əhəmiyyətli yer tutur.

Parkinson xəstəliyi, əllərdə titrəmə ilə başlayan, əzələ sərtliyi və tarazlığın itirilməsi kimi nəzarət çatışmazlığı əlamətlərini göstərən, dopamin səviyyələrinin azalması səbəbindən olan, beyin sinir hüceyrələrinin zədələnməsi nəticəsində yaranan yavaş inkişaf edən nevroloji xəstəlikdir.

Beyində dopamin istehsal edən hüceyrələr hərəkətlərin idarə edilməsinə, harmoniyasına və axıcılığına cavabdehdir.

Hərəkətlərin ləngiməsi, titrəmə, psixiatrik pozğunluqlarla müşahidə olunan xəstəlik daha çox 60 yaşdan sonra insanlarda müşahidə edilir. Ancaq genetik səbəblərə görə 40 yaşdan yuxarı insanlarda da görülə bilər.

Parkinson xəstəliyi daha çox 60 yaşdan yuxarı insanlarda müşahidə olunan mütərəqqi və ya degenerativ beyin xəstəlikləri adlanan xəstəlik qruplarından biridir. Beyin hüceyrələri arasında elektrik əlaqəsini təmin edən maddələrdən (neyrotransmitter) biri dopamindir. Dopaminlə işləyən beyin bölgəsi, hərəkətlərimizin məqsədə uyğun həyata keçirilməsini təmin edən, başqa sözlə hərəkətlərimizin incə tənzimlənməsini təmin edən bölgədir. Parkinson xəstəliyi dopaminlə əlaqə saxlayan hüceyrələrin 60-80 faizinin itirilməsi ilə baş verir. Parkinson tapıntıları xəstələr arasında, xüsusən də ilkin dövrdə dəyişir.

Yaşlı insanlarda görülən xəstəlik ən çox 40-70 yaş arasında müşahidə olunsa da, Parkinson xəstələrinin %5-də xəstəlik 20-40 yaş arasında da baş verə bilər. 65 və yuxarı yaşda olan əhalidə onun tezliyi 1% təşkil edir.

Parkinson əlamətləri

Hərəkətin ləngiməsi, istirahətdə ətraflarda titrəmə, əzələlərdə sərtlik, duruş və tarazlığı qoruyan reflekslərin pisləşməsi, kiçik addımlar və bəzən balanssız yerimə, bədəni qabağa əymək, oynaqlarda ağrılar, depressiya, yuxunun pozulması, hərəkət edə bilməmək səlis və ahəngdar şəkildə və unutqanlıq Parkinson xəstəliyinin əlamətləridir.

Parkinson xəstəliyi beyin sapında dofamin əmələ gətirən nahiyədə hüceyrə itkisi nəticəsində bu maddənin az ifraz olunması nəticəsində yaranır.

Ümumiyyətlə, Parkinson xəstəliyinin əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Zamanla gəzinti zamanı qol yelləmə hərəkətlərinin azalması və ya itməsi
• Gəzməkdə çətinlik
• Düymələrin sıxılması və ya açılmasının çətinliyi
• Yataqda yuvarlanmaq və ya oturmaqdan qalxmaqda çətinlik
• Maska ​​üz ifadəsi
• Alçaq və boğuq səslə danışmaq
• Yazı yazmaqda çətinlik
• İrəli əyilmə

Bağırsaq hərəkətlərinin azalması səbəbindən qəbizlik şikayətləri xüsusilə erkən simptomlardır. Depressiya, sidiyə çıxmada çətinliklər, ayaq üstə durma bacarığının zəifləməsi və aşağı təzyiq müşahidə oluna bilər. Jestlər azalır və sifətdə ciddi ifadə yaranır. İrəli mərhələlərdə udma çətinliyi baş verə bilər.

Parkinson xəstəliyi yavaş irəliləyən neyrodegenerativ xəstəlikdir. Onun başlanğıcı hərəkət sisteminin nasazlığının əlamətləri ilə xarakterizə olunur. Mimikaların azalması, monoton və təhrif olunmuş nitq, bədənin bir az irəli əyilmiş vəziyyəti, hərəkətlərdə lənglik, titrəmə, qollarda ağrı və hərəkətin məhdudlaşdırılması kimi simptomları göstərir. Xəstəliyin məkrli gedişi əvvəlcə onun normal qocalma prosesi, depressiya və ya oynaq xəstəlikləri ilə əlaqələndirilməsinə səbəb olur. Semptomların ortaya çıxmasından 4-6 il əvvəl Parkinson xəstələrinə depressiya, çiyin, boyun və qol ağrıları səbəbiylə səhv diaqnoz qoyulur. Xəstəliyin ən çox görülən ilkin əlaməti istirahət zamanı bir əldə və barmaqlarda titrəmə və eyni tərəfdə yerimə ilə müşayiət olunan qolun yellənməməsidir. Tremor nadir hallarda ayaqlarda, çənədə və dildə başlaya bilər. Zərbəsiz hərəkətləri yavaşlatmaq da ilkin simptom ola bilər. İlk əlamətlərə yerimə ilə müşayiət olunan qolların yelləncək hərəkətinin azalması, təsirlənmiş əlində çevikliyin azalması, daha kiçik yazı, zəif üz ifadələri, yeriyərkən bir ayağın sərtliyi və ayaq üstə qarışma daxildir. Xəstəlik prosesində ilk ortaya çıxan əlamətlər adətən eyni tərəfdəki digər ətraflara yayılır və xəstəlik irəlilədikcə digər ətraflarda da görünür. Üst ekstremitələrdən başlayan hallarda xəstəliyin yayılması əllər, qollar, ayaqlar, ayaqlar, üz, danışma və udma sırasını izləyir. Semptomların alt ekstremitələrdən başladığı hallarda ayaq, ayaq, qol, əl, üz, səs və udma pozuqluğu kimi təsir sırası var. Parkinson xəstəliyinin simptomları mərhələlərinə görə aşağıdakılardır:

Mərhələ 1: İşarələr və simptomlar birtərəfli və yüngüldür. Əlilliyə səbəb olmur. Mimika, duruş və yerişin pisləşməsini yalnız xəstənin yaxınları hiss edir.

Mərhələ 2: Bu mərhələdə simptomlar hər iki tərəfdən görünür. Əlilliyi çox azdır. Duruş və yerişdə dəyişiklik var.

Mərhələ 3: Bədən hərəkətlərində əhəmiyyətli yavaşlama, tarazlığın itirilməsi və yıxılma müşahidə edilir. Orta dərəcədə yayılmış disfunksiyalar müşahidə olunur.

Mərhələ 4: Bu mərhələdə simptomlar şiddətlidir. Xəstə çətinliklə də olsa yeriyə bilir. Hərəkətlərdə yavaşlıq və sərtlik var. Tremorlar əvvəlki mərhələlərə nisbətən daha az ola bilər. Bu qrup xəstələr köməksiz tək yaşaya bilməzlər.

Mərhələ 5: Xəstə yataq və əlil arabasından asılıdır və daimi qayğıya ehtiyacı var.

Parkinson xəstəliyinin əlamətləri hansılardır?

Parkinson xəstəliyinin simptomları birdən-birə və kəskin şəkildə özünü göstərmir. Xəstəlik yavaş irəliləyən neyrodegenerativ xəstəlikdir. Xəstəliyin ən çox tanınan fərqləndirici əlaməti insanın hərəkət qabiliyyətinin pozulmasıdır. Burada qeyd olunan “hərəkət” sözü çoxlu müxtəlif vəziyyətləri ehtiva edir.

Məsələn, insan xəstəlikdən əvvəlki həyatında olduğu kimi sifət mimikalarından istifadə edə bilmir, danışarkən sifət daha robota bənzəyir və monotonlaşır, hərəkətləri yavaşlayır və axıcılığını itirir, insanın bədəni dik durmaq əvəzinə meyilli görünür, insanlar xəstəlik adətən qol və ayaq nahiyələrində titrəmələr yaşayır.

Nəticədə zaman keçdikcə insanın hərəkətləri normala nisbətən yavaşlayır və insanın hərəkət qabiliyyəti məhdudlaşır. Lakin xəstəlik adətən 65 yaşdan yuxarı insanlarda baş verdiyi üçün bu əlamətlər ilk vaxtlarda əksər insanlar tərəfindən xəstəliyin əlaməti olaraq görülmür. Xəstə və ətrafındakılar tez-tez bu simptomları qocalıq və insanın digər xroniki xəstəlikləri ilə əlaqələndirə bilərlər. Məsələn, Parkinson xəstəliyinin başlanğıcı olan insanlar; Adətən ilk mərhələdə qol ağrısı, ayaq ağrısı, oynaq ağrısı və ya depressiya kimi simptomlar göstərdikləri üçün bu problemləri adətən nevroloji olaraq görmürlər. Bu, xəstəliyin ilkin mərhələsində diaqnoz qoymağı çətinləşdirir. Parkinson xəstəliyinin simptomları ilk olaraq bədəndə istirahət zamanı əllərdə və barmaqlarda titrəmə və qollarda hərəkət etməkdə çətinlik kimi görünür.

Bu titrəmə və hərəkətdə çətinlik əlamətləri adətən əvvəlcə birtərəfli olur. Xəstəliyin beyin hüceyrələrində yaratdığı ziyan artdıqca insanın hər iki tərəfində hərəkət itkisi və titrəmə əlamətləri görünməyə başlayır. Tremor bəzən ayaqlarda, dildə və ya çənədə müşahidə oluna bilər. Bundan əlavə, insanın hərəkətləri yavaşlayır və adam yazmaqda çətinlik çəkə bilər. Bu simptomlardan sonra üz ifadələrinin azalması və gəzinti zamanı bir ayağın yavaş hərəkəti müşahidə olunur. Xəstəliyin gedişi onun hansı bölgəyə təsir etməsindən asılı olaraq dəyişir.

Belə ki, əgər Parkinson xəstəliyi yuxarı ətraflardan başlayırsa, xəstəlik adətən əllərdə əlamətlər göstərir. Bunun ardınca qollar, ayaqlarda hərəkət çətinliyi, üz, nitq və udma çətinliyi müşahidə olunur. Bundan əlavə, insanın səs tonu daha sakitləşir və əl yazısı kiçilir.

Parkinson xəstəliyi üçün risq qrupları

Qadınlara nisbətən kişilərdə daha çox rast gəlinən Parkinson xəstəliyinin inkişafında bir çox risk faktorları iştirak edə bilər. Bu amillər aşağıdakı kimi sıralanır:

• 60 və yuxarı yaşda olan insanlar
• Ailədə Parkinson xəstəliyi olan insanlar(Ana, ata və ya qardaşında Parkinson xəstəliyi olan insanlarda xəstəliyin tezliyi ümumi əhali ilə müqayisədə daha yüksəkdir. Xəstəlik genetik keçmişi olan ailə üzvlərində daha gənc yaşda başlayır. Bu vəziyyət Parkinson xəstələrinin 5%-ni təşkil edir.
• Pestisidlər kimi müəyyən kimyəvi maddələrə məruz qalanlar
• Boksla məşğul olanlar
• Diabetli insanlar
• Siqaret çəkən və kofein qəbul edən insanlaın da Parkinson xəstəliyinə tutulma riski var.

Parkinson xəstəliyinin diaqnozu

Parkinson diaqnozu həkim tərəfindən xəstənin şikayətləri və xəstəlik tarixçəsi dinlənildikdən sonra nevroloji müayinə yolu ilə qoyulur. Ancaq müxtəlif xəstəliklərdən şübhələnən bəzi xəstələrdə MRT, qan analizləri, bel ponksiyonu (bel nahiyəsindən iynə ilə onurğa kanalına girərək onurğa beyni mayesinin çıxarılması) kimi əlavə müayinələr edilə bilər.

Tremor, sərtlik, yavaş hərəkətlər, pozulmuş yerimə, yazıda kiçilmə, çiyin ağrısı və s. şikayətləri ilə həkimə müraciət edən xəstələrdə Parkinson şübhəsi ola bilər. Müayinə zamanı əzələ sərtliyi, hərəkətlərin maksimum dəyərinin və tezliyinin azalması, titrəməsi parkinson diaqnozunun qoyulmasına kömək edə bilər. Bundan əlavə, MRT, qan və sidik testləri kimi həkimin uyğun gördüyü testlər də tələb olunur.

Parkinson xəstəliyinin müalicəsi

Müalicədə ilk seçim dərmanlardır. Ancaq bəzi insanlarda dərman müalicəsi qeyri-kafi olarsa və ya sıx yan təsirlər inkişaf edərsə, “beyin stimullaşdırılması” üsuluna üstünlük verilə bilər.

Dərman müalicəsi ilə beyində dopamin istehsal defisiti bağlanır. Dərmanlar mövcud şikayətləri azaltsa da, xəstəliyin inkişafının qarşısını ala bilmir. Buna görə də bu gün Parkinson üçün qəti bir müalicə yoxdur. Müalicə üsulu xəstənin yaşından, simptomlardan və xəstəliyin mərhələsindən asılı olaraq müəyyən edilir.

Dərman müalicəsi ilə şikayətlər aradan qaldırılır və xəstəliyin inkişafı ləngiyir. Lakin xəstəlik yaxşılaşmazsa və ya dərman istifadəsi ilə bağlı yan təsirlər yaranarsa, cərrahi müalicə üsullarından da istifadə edilə bilər.

Parkinson təsirləri əhəmiyyətli dərəcədə azalır.

Əməliyyatdan sonra dərmanın yan təsirləri olan titrəmələr, yavaş hərəkətlər və qeyri-iradi sancılar azalır. Artıq insanlar ayaqqabı bağlamaq, köynək düymələmək, çay içmək kimi gündəlik ehtiyaclarını ödəyə bilirlər.

Bəzi insanların yazı bacarıqları da inkişaf edə bilər. Beləliklə, gündəlik həyatda iştirak edən insanlar başqalarından asılı olmaqdan azad olur və onların həyat keyfiyyəti yaxşılaşa bilər.

İdman etmək

Xəstəliyin qarşısının alınması bu gün hələ mümkün deyil. Parkinson xəstəliyi ilə mübarizədə erkən diaqnoz, uyğun dərmanlarla düzgün müalicənin seçilməsi, fizioterapiya və idman çox vacibdir. İdman sayəsində gəzinti, tarazlıq və duruş yaxşılaşdırıla bilər. Bundan əlavə idman depressiya, durğunluq, yorğunluq və qəbizlik kimi xəstəliyin digər psixoloji və fizioloji reaksiyalarına da müsbət təsir göstərir.

Parkinson xəstələrinin həyatını necə asanlaşdırmaq olar?

• Danışmaq və ya mahnı oxumaqla danışmaq məşqi
• Danışa bilməyən xəstələr üçün əlifba, söz və şəkilli kartlardan istifadə
• Əldə rahat tuta bilən və qırılmayan materialdan çəngəl, bıçaq və s. mətbəx avadanlıqlarının istifadəsi
• Xalça və kilimlər kimi dolaşmağa meylli olan döşəmələrin çıxarılması
• Hamam və tualet divarlarında dəstək üçün xüsusi tutacaqların quraşdırılması
• İçkilər üçün çöp istifadəsi
• Sağlam bir həyat üçün vaxtaşırı müayinələrdən keçməyi unutmayın.

Qabaqcıl mərhələ parkinsonu müalicə edə bilərmi?

Qabaqcıl mərhələdə Parkinson xəstəliyi müalicə edilə bilər. Xəstəliyin əlamətləri getdikcə artan və dərman müalicələrinə cavab verməyən xəstələrə müxtəlif müalicə üsulları tətbiq oluna bilər.

Parkinson xəstəliyinin ən vacib müalicə variantlarından biri olan beyin kardiostimulyatorunun uyğun xəstələrə implantasiyası həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Beləliklə, dərman ehtiyacını azaldır.

Parkinson xəstəliyinin əsas müalicəsində istifadə edilən həmin dərmanın bağırsaqlara yeridilməsi üsulu çox təsirlidir. Bundan əlavə, inyeksiya yolu ilə tətbiq edilən bəzi dərmanlar inkişaf etmiş mərhələdə Parkinson xəstəliyinin müalicəsində təsirli üsullardır. İrəli mərhələdə Parkinson xəstəliyində fərd üçün uyğun bir çox müalicə variantı var.

Parkinson xəstəliyi yalnız yaşlılarda görülmür! Unikal xəstəlik olan Parkinson xəstəliyinin ailə tarixçəsi olmaya bilər. Bu xəstəlik yaşla baş verən beyin hüceyrələrinin itirilməsi ilə irəliləyir; 50-75 yaş arasında daha çox rast gəlinsə də, daha gənc xəstələrdə də baş verə bilər. Parkinson xəstəliyinin daha spesifik növləri olan (məsələn, ailəvi) 40 yaşdan aşağı bütün xəstələrin 10%-də və 20 yaşa qədər olan xəstələrin daha azında baş verir. Xəstələrin təxminən 10%-i xəstə geni birbaşa anadan və/yaxud atasından miras alır və bu xəstələr gəncdir. Parkinson xəstəliyi əslində genetik meyl əsasında baş verir. Valideynləri və ya ailələrindən hər hansı birində Parkinson xəstəliyi olmasa belə, onların genetik quruluşuna görə bəzi meylləri ola bilər. Böyük genetik tədqiqatlar göstərir ki, bəzi genlərdəki dəyişikliklər bizi Parkinson xəstəliyinə meylləndirir. Onların nə dərəcədə töhfə verdiyi bəlli olmasa da, pestisidlər kimi ekoloji faktorların, xüsusilə quyu suyu kimi su ilə qarışanların və bəzi toksinlərin xəstəliyin yaranmasına səbəb olan əlavə amillər olduğu vurğulanır.

Kök Hüceyrələrlə Parkinson Müalicəsi

Kök Hüceyrə terapiyası ilə Parkinson xəstəliyinin inkişafını yavaşlatmaq, geriləmək və hətta tamamilə dayandırmaq olar. Müalicənin müvəffəqiyyət dərəcəsi xəstənin yaşı, xəstəliyin müddəti və xəstənin vəziyyəti ilə mütənasibdir. Əzələlərin yaxşılaşması ilə xəstənin həyat keyfiyyəti əhəmiyyətli dərəcədə artır. Parkinson xəstəliyinin kök hüceyrələrlə müalicəsi bütün dünya alimlərinin üzərində çalışdığı yeni üsul kimi qəbul edilir.

Kök hüceyrələr onlara toxunduqda zədələnmiş beyin hüceyrələrinə çevrilmə qabiliyyətinə malikdir. Buna görə də kök hüceyrələr Parkinson xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunur.

Veriləcək hüceyrə sayı xəstənin yaşına və çəkisinə görə təyin edilir. Müalicə 45 gün fasilə ilə və ya 3 gün ardıcıl olmaqla 3 seansda aparılır.

Müalicə protokolu tamamilə xəstənin vəziyyətinə uyğun tənzimlənir, hər xəstə üçün fərqli protokol tətbiq edilir.

Verilən kök hüceyrələrin ölçüsü beyin hüceyrələrindən keçəcək qədər kiçikdir. Bu səbəbdən erkən diaqnozda müalicənin müvəffəqiyyət nisbəti əhəmiyyətli dərəcədə artır.

Araşdırmalar göstərdi ki, kök hüceyrə terapiyası ilə çox yüksək müsbət nəticələr əldə etmək olar. Xəstələrin 74% -də xəstəliyin daha inkişaf etmiş mərhələlərə keçməsinin qarşısını aldı və mövcud pis vəziyyəti yaxşılaşdırmağa kömək etdi.

Parkinson Xəstəliyinin Kök Hüceyrələrlə Müalicəsi

Kök hüceyrələr onlara toxunduqda zədələnmiş beyin hüceyrələrinə çevrilmə qabiliyyətinə malikdir, buna görə də Parkinson xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunur.

O, həmçinin zədələnmiş sinirləri və əzələləri müalicə edir. Bu yolla xəstəliyin gedişatını ləngidə, tamamilə dayandıra və geriləməsinə səbəb ola bilər. Müalicənin müvəffəqiyyət dərəcəsi xəstənin yaşı, xəstəliyin müddəti və xəstənin mövcud vəziyyəti ilə birbaşa mütənasibdir. Xəstəlik çox irəliləmişsə, birdən çox müalicə tələb oluna bilər.

Veriləcək hüceyrə sayı xəstənin yaşına və çəkisinə görə təyin edilir və müalicə mezenximal kök hüceyrələrdən (xəstənin öz yağ toxumasından və ya sümük iliyindən əldə edilir) və ya dölün kök hüceyrələrindən istifadə edilir. Qərar xəstənin vəziyyətinə uyğun olaraq verilir. Araşdırmalar göstərdi ki, kök hüceyrə terapiyası ilə çox yüksək müsbət nəticələr əldə etmək olar. Bu, xəstələrin 74% -də xəstəliyin daha inkişaf etmiş mərhələlərə keçməsinin qarşısını alr və inkişaf etmiş vəziyyəti xeyli yaxşılaşdırmağa kömək edir.