Polikistoz nədir

Polikistik yumurtalıq sindromu qadınlarda ən çox rast gəlinən hormonal pozğunluqlardan biridir. Polikistik yumurtalıq menstruasiya olmama və ya uzun menstruasiya dövrü kimi pozuntularla özünü göstərir. Polikistik yumurtalıq sindromunda qanda androgen adlanan hormonların artması nəticəsində dəridə sızanaq, yağlanma, saç tökülməsi və tüklərnmə kimi əlamətlər müşahidə olunur.

Polikistik yumurtalıq sindromundan şübhələnən hallarda əvvəlcə xəstənin anamnezi alınır və kliniki qiymətləndirmə aparılır. Polikistik yumurtalıq sindromu ən çox görülən endokrin xəstəliklərdən biridir. Təxminən hər 10 qadından 1-də rast gəlinir. Polikistik yumurtalıq sindromu yeniyetməlik və gənc yetkinlik dövründə gənc qızlarda da görülə bilən bir vəziyyətdir.

Xüsusilə artıq çəkisi olan, aybaşı şikayətləri olan, üzündə sızanaqlar olan, dərisi yağlı olan gənc qızda polikistik yumurtalıq sindromu araşdırılmalıdır. Daha çox kilolu və kişi kimi tüklənmə olan xəstələrdə görülür.

Menstruasiya pozğunluğu ilə müraciət edən hər gənc qızda polikistik yumurtalıq sindromu ola bilməz. Gənc qızlar ilk dəfə menstruasiya başladıqda, onların menstruasiya dövrləri fizioloji olaraq qeyri-müntəzəm ola bilər.

Yumurtalıqlarda çoxlu kiçik və xoşxassəli kistlərin əmələ gəlməsi kimi inkişaf edən polikistik yumurtalıq, menstruasiya nizamlılığı ilə özünü göstərən və kökəlmə, bədən boyu tüklərin əmələ gəlməsi və böyüməsi, sızanaq əmələ gəlməsi kimi bir çox şikayətlərə səbəb olan qadın xəstəlikləridir. Bu xəstəliyə tutulan qadınlarda yumurtalıqlarda əmələ gələn kistalar səbəbindən ovulyasiya sxeminin pozulması səbəbindən uşaq sahibi ola bilməmək problemi tez-tez müşahidə edilir. Yumurtalıqlarda çoxlu kistlər hormonal quruluşu pozaraq tüklənməyə və sızanaqların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Görünüşü pozaraq həyat keyfiyyətinə və görünüşünə mənfi təsir göstərən bu xəstəlik özü ilə psixoloji problemlər də gətirən və mütləq müalicə edilməli olan xəstəlik növüdür.

Ciddi bir xəstəlik olan polikistik yumurtalıq sindromu uzun müddət müalicə edilmədikdə qaraciyər yağlanması, şəkərli diabet, hipertoniya, metabolik sindrom, sonsuzluq, depressiya və narahatlıq pozğunluqları, hipertoniya, yuxu apnesi kimi bir çox əhəmiyyətli problemlərə yol aça bilər.

Polikistik yumurtalıq sindromunun əlamətləri

Bu qadın xəstəliyi adətən başlanğıcda heç bir əlamət göstərməsə də, proses irəlilədikcə bəzi əlamətlərlə özünü göstərməyə başlayır. Əlamətlər insan orqanizmindən asılı olaraq fərqli olsa da, əksər qadınlarda görülən ümumi simptomları aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

• Mensturasiyanın pozulması
• Kökəlmək
• Tüklənmə
• 2 menstruasiya dövrü arasında qanaxma
• Uşaq sahibi ola bilməmək
• Üzdə və kürəkdə sızanaqlar
• Səsin qalınlaşması
• Döş böyüməsi, kiçilməsi
• Saç tökülməsi
• Dəridə ləkələr
• Uşaqlığın divarının qalınlaşması
• Depressiya

Təbii ki, qeyd olunan simptomlar polikistik yumurtalıq sindromunun ümumi simptomlarıdır və ən çox görülən əlamət menstrual tsiklin pozulmasıdır. Xüsusilə 13-19 yaş arası gənc qızlarda ilk menstruasiyadan sonra bir neçə dövrə mensturasiyanın olmaması, həddindən artıq tüklənmə və sızanaq kimi özünü göstərən xəstəlik daha yaşlı yaşlarda da baş verə bilər.

Polikistik yumurtalıq sindromu reproduktiv yaşda olan qadınlarda yumurtlama problemlərinə, androgen səviyyələrinin artmasına və yumurtalıqlarda çoxlu kiçik kistaların əmələ gəlməsinə səbəb olan ümumi bir hormon problemidir. Tətbiq olunacaq müalicə insanın gələcəkdə hamilə qalmaq istəyib-istəməməsinə görə dəyişir. Polikistik yumurtalıq sindromu olan insanlar yüksək qan təzyiqi və diabet kimi xəstəliklər üçün risk altında ola bilər.

Polikistik yumurtalıq sindromu artıq çəki və insulin müqaviməti səbəbindən yumurtalıqlarda kişi hormonlarının (androgenlərin) çoxalması nəticəsində hormonal pozğunluq kimi baş verir. Polikistik yumurtalıq sindromunun bir çox səbəbi var. Səbəbləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Yüksək səviyyədə kişi hormonları (Androgen)

Androgen səviyyəsinin yüksək olması yumurtalıqların fəaliyyətinə mane olur, bu da menstrual tsiklin nizamsız olmasına səbəb olur. Düzensiz yumurtlama yumurtalıqlarınızda kiçik, maye ilə dolu kisələrin yaranmasına səbəb olur. Yüksək androgen də qadınlarda sızanaq və həddindən artıq tüklənmə kimi simptomlara səbəb olur.

İnsulin müqaviməti

İnsulin səviyyəsinin artması yumurtalıqların kişi hormonlarını (androgenlər) istehsal etməsinə və buraxmasına səbəb olur. Artan kişi hormonları yumurtalığın fəaliyyətini ləngidir və polikistozun digər simptomlarının yaranmasına meyl yaradır.

Aşağı dərəcəli iltihab

Polikistik yumurtalıq sindromu olan insanlar xroniki aşağı dərəcəli iltihaba meyllidirlər. Mütəxəssis həkim C-reaktiv protein (CRP) və ağ qan hüceyrələrinin səviyyəsini ölçən qan testləri təyin edə bilər ki, bu da bədəndəki iltihabın səviyyəsini göstərə bilər.

Fiziki müayinədən sonra reproduktiv sistemdə hər hansı problemin olub-olmadığı müşahidə edilir. Qan testində aşkar edilən hormonal pozğunluqlardan asılı olaraq doğuma nəzarət həbləri və ya menstrual dövrü tənzimləyən dərmanlar tövsiyə oluna bilər. Polikistik yumurtalıq səbəbiylə inkişaf edən müxtəlif xəstəliklər varsa, həkim tərəfindən fərqli bir müalicə üsulu tətbiq edilə bilər.

Polikistik yumurtalıq uzun müddət müalicə olunmazsa, bu sindromla bağlı müxtəlif xəstəliklərə də səbəb ola bilər. Polikistik yumurtalıq sindromlu xəstələrin ən çox qarşılaşdıqları suallardan biri yumurtlama pozğunluğu səbəbiylə hamilə qala bilməməkdir.

Son illərdə rast gəlinmə halları artan “Polikistik Yumurtalıq Sindromu (PCOS)” ginekoloji xəstəlik olmaqla yanaşı, hamilə qalmağa mənfi təsir edən və bir çox müxtəlif xəstəliklərin yaranmasına yol açan endokrin xəstəlikdir. Xüsusilə reproduktiv yaşda olan qadınlarda rast gəlinən polikistik yumurtalıq; Ovulyasiya pozğunluğuna səbəb olur və sonsuzluğa yol açır. Bundan əlavə, müalicə olunmazsa, irəliləyir və hipertoniya və ürək-damar xəstəlikləri kimi bir çox ikinci dərəcəli xəstəliklərə səbəb olur.

Polikistik yumurtalıq sindromu ümumiyyətlə 35 və daha aşağı yaş qruplarını təhdid edir.

Yumurtalıqlarda kistalarla səciyyələnən hormonal problemdir. PCO hipofiz vəzi tərəfindən ifraz olunan LH hormonunun anormal istehsalı nəticəsində yaranır. FSH hormonu aşağı və ya normaldır. LH/FSH nisbəti artdı. Bu, qadınların müntəzəm olaraq ovulyasiya baş verməməsinə səbəb olur (bəziləri müntəzəm olaraq, bəziləri isə ildə bir neçə dəfə aybaşı ola bilər). Ovulyasiyanın pozulması nəticəsində kişi hormonlarında artım müşahidə edilir. Xəstəliyin müalicə üsullarının çoxu “ovulyasiya induksiyası”, yəni yumurtlama müalicəsi üçün istifadə edilən vasitələr üzərində dayansa da, bu xəstələrin müalicəsində ilk addım sağlam qidalanma və idmanla ideal çəkidə qalmaqdır.

İnsulin hormonu mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal olunan və qanda qlükoza səviyyəsini tənzimləyən bir hormondur. Yumurtalıqların polikistik sindromu olan bir çox qadınlarda “insulin müqaviməti” müşahidə olunur.İnsulin müqavimətində bədən toxumaları insulinin təsirinə müqavimət göstərir və nəticədə orqanizm daha çox insulin istehsal etməyə məcbur olur.Çox yüksək səviyyədə olan insulin hormonu bədəndə yumurtalıqlara da təsir edərək hormonal balanssızlığa səbəb olur, həddindən artıq insulin istehsalı həmçinin androgen istehsalını artırır. Polikistik yumurtalıq sindromu olan qadınlar kökəlməyə meyllidirlər və çətin arıqlamanın səbəbi insulin mübadiləsində bu pozğunluqdur.

İnsulin nədir?

İnsülin bədənimizin əsas qida mənbəyi olan şəkərin (qlükozanın) qandan bədən hüceyrələrinə (əzələ hüceyrələri, yağ hüceyrələri və qaraciyər hüceyrələri) daxil olmasını təmin edən əsas hormondur. İnsülin bədənimizdə mədənin arxasında yerləşən bir orqan olan mədəaltı vəzinin beta hüceyrələrindən ifraz olunur. Qandakı şəkərin qanı tərk edərək hüceyrəyə daxil olmasına imkan verir. Beləliklə, qanda şəkərin səviyyəsi azalır. Diabeti olmayan bir insanda mədəaltı vəzi hər qida qəbulundan sonra istehlak edilən qidanı enerjiyə çevirmək üçün insulin istehsal edir. İnsulin həyat üçün çox vacib, əvəzolunmaz bir hormondur.

İnsulin müqaviməti polikistik yumurtalıq (PCO) olan qadınlarda baş verir, yəni insulin bədəndə normal təsirini göstərə bilməz. İnsulin müqaviməti olan insanlarda qan şəkərinin əzələ, yağ və qaraciyər hüceyrələrinə daxil olması daha çətinləşir və qanda yüksək miqdarda şəkər yığılır. Bu vəziyyət həm uzunmüddətli, həm də qısamüddətli problemlərə səbəb olur. Çox qısa müddətdə hüceyrələr enerjidən məhrum ola bilər və bədən düzgün işləməyə bilər. Hüceyrələrə daha çox şəkər qəbulunu təmin etmək üçün mədəaltı vəzi daha çox insulin istehsal etməyə başlayır və qanda daha yüksək insulin səviyyəsi meydana gəlir. Mədəaltı vəzi normaldan daha çox işləyərək “özünü köhnəlir” və bir müddət sonra kifayət qədər insulin vermək qabiliyyətini itirir.

Polikistik yumurtalıq sindromu olan insanlar hamilə qala bilərmi?

Polikistik yumurtalıq sindromu olan xəstələr hamilə qalmaq istəyirsə, onlara müvafiq məsləhətlər verilməli və xəstəlik haqqında ətraflı məlumat verilməlidir. Xəstənin anamnezi, çəkisi, ginekoloji müayinəsi tamamlandıqdan sonra müalicə ehtiyaclara və prioritetlərə uyğun formalaşdırılır və hamiləlik istəyinə uyğun olaraq lazımi addımlar atılır.

Müalicənin ilk addımı

 Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən hər bir qadın bilməlidir ki, öncə sağlam qidalanma və idmanla boyuna uyğun çəkiyə sahib olmalıdır.

Polikistik yumurtalıq sindromu olan bir çox qadın artıq çəki və ya obez ola bilər.

Qidalanma vərdişlərində ediləcək müsbət dəyişiklikləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

1. Şəkər əlavə edilmiş qidalardan və işlənmiş qidalardan qaçınmaq,

2. Taxıl məhsulları, meyvələr, tərəvəzlər, yağsız az yağlı ət istehlakı,

3. Qan şəkərini aşağı səviyyədə saxlamaq üçün lazımi dəstəyin alınması.

Bildirilib ki, artıq çəkidən xilas olmaq və bədən kütləsi indeksini aşağı salmaq (hətta indiki çəkinin 5 faizini itirmək) ovulyasiyanın və hamiləliyin bərpasına imkan verir.

Gündəlik idman təkcə polikistik yumurtalıq sindromu üçün deyil, həm də həyatımızın bütün sahələrində uğur qazanmaq və xoşbəxt, sağlam olmaq üçün vacibdir. Daimi idman fəaliyyəti bədəndə insulinin istifadəsini tənzimləyir və polikistik yumurtalıq sindromunun bir çox şikayətlərinin yaxşılaşmasına kömək edir.