EÇS nədir?
Qırmızı qan hüceyrəsi olaraq da bilinən eritrosit bədəndəki toxumaları oksigenlə təmin edir və nəfəs almaq üçün lazım olan prosesin tamamlanmasını təmin edir. Eritrosit tərəfindən təmin edilən oksigen enerjiyə çevrilir, bu funksiya orqanizmi sağlam saxlamaq üçün lazımdır. Çox vaxt yüksək eritrosit sayı toxumalara və hüceyrələrə kifayət qədər oksigen çatmadığını ifadə edərkən, aşağı eritrosit sayı müxtəlif xəstəliklərdən qaynaqlana bilər.
Eritrosit yüksəkliyi nədir?
Qırmızı qan hüceyrələrinin funksiyası bədəndəki bütün toxumalara oksigeni daşımaqdır. Ancaq qırmızı qan hüceyrələrinin çox yüksək olması müxtəlif xəstəliklərin əlaməti ola bilər. Yüksək eritrosit sayı ağciyər, ürək və böyrək xəstəlikləri ilə əlaqələndirilə bilər.
Eritrositlərin çökmə sürəti, çöküntü dərəcəsi bədəndəki anormal vəziyyəti (iltihab, xərçəng kimi) göstərən bir qan testidir. Sedimentasiya bədəndə iltihabın olub olmadığını müəyyən etmək üçün edilən qan testidir, burada insandan alınan qan uzun bir şaquli boruya yerləşdirilir və qırmızı qan hüceyrələrinin çökmə sürəti ölçülür. Çöküntü testi 1 saatdan sonra borunun yuxarısındakı plazma ilə qırmızı qan hüceyrələriniz arasındakı məsafəni millimetrlə (mm) bildirir. Qırmızı qan hüceyrələrinin sürətlə azalması və çökməsi bədəndə iltihabın olduğunu göstərir.
Çöküntü sürəti yavaş-yavaş yüksəlir (təxminən bir həftə) və yavaş-yavaş düşür. Bu səbəbdən iltihabi xəstəliklərdə CRP monitorinqi (C-reaktiv zülalın yarı ömrü təxminən 8 saat olduğu üçün sürətlə dəyişir) ESR-dən daha üstündür. Bəzən infeksiyanız bitsə belə, çöküntünün normal vəziyyətə qayıtması bir neçə həftə çəkə bilər. Qanın ən çox yayılmış formalı elementləri olan qırmızı qan hüceyrələri (eritrositlər) və bəzi zülallar çökmə sürətinə təsir göstərir. Bu zülallar qaraciyər və immun sisteminin hüceyrələri tərəfindən istehsal olunur.Yüksək çöküntünün bir çox səbəbi var. Konkret bir xəstəliyə dəlalət etmir, lakin onun yüksəkliyi anormal vəziyyətə (infeksiya, iltihablı revmatik xəstəliklər, xərçəng kimi) işarə edir və müntəzəm olaraq izlənilməsi bu anormal vəziyyətin gedişi haqqında məlumat verir.
Səbəbi bilinməyən yüksək hərarət, əzələ ağrısı və ya oynaq ağrısı kimi simptomlar zamanı EÇS tələb oluna bilər. Çökmə saatda millimetrlə (mm/saat) ölçülür və istinad diapazonları yaş və cinsdən asılı olaraq dəyişir. EÇS testi həmçinin iltihab səviyyəsini göstərməyə və müalicənin təsirini yoxlamağa kömək edir.
EÇS yaşa və cinsə görə aşağıdakı dəyərləri əhatə etməlidir:
- 50 yaşdan aşağı kişilərdə 0-15 mm/saat
- 50 yaşdan yuxarı kişilərdə 0-20 mm/saat
- 50 yaşdan açağı qadınlarda 0-20 mm/saat
- 50 yaşdan yuxarı qadınlar üçün 0-30 mm/saat
- Uşaqlarda 0-10 mm/saat
Eritrositlərin çökmə sürətinə təsir edən şərtlər hansılardır?
- Anemiya (anemiya; çökmə sürəti bir qədər artır)
- Hamiləlik (çökmə sürəti bir qədər artır)
- Menstrual dövr (aybaşı qanaxması zamanı bir qədər artır)
- Dərmanlar (Bəzi dərmanlar çökmə sürətini artıra bilər).
EÇS yüksəkliyinə səbəb olan vəziyyətlər:
- İnfeksiyalar və iltihablar
- Qocalıq
- Anemiya
- Böyrək xəstəlikləri
- Tiroid
- Çölyak, MS, sədəf və vərəm kimi xəstəliklər
- Qan damarlarının iltihabı (artrit)
- Piylənmə
- Diabet
- Lupus
- Revmotoid artrit
- Bəzi xərçəng növləri
- Zədələr
- Hamiləlik və ya menstruasiya zamanı
- Bəzi dərmanların istifadəsi
Aşağı EÇS dəyərləri ümumiyyətlə önəmli xüsusiyyət daşımır. Aşağı EÇS-nin səbəblərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Polisitemiya
- Bəzi zülalların anormal vəziyyətləri
- Qırmızı qan hüceyrəsinin formasında bəzi dəyişikliklər
- EÇS testi niyə aparılır?
EÇS testi bir çox müxtəlif tibbi məqsədlər üçün həyata keçirilir və tez-tez xəstənin sağlamlıq vəziyyətini qiymətləndirmək, xəstəliyin diaqnozunu üçün istifadə olunur. Bu testinin aparılmasının bəzi ümumi səbəbləri bunlardır:
İnfeksiyaların diaqnostikası: İnfeksiyalar (məsələn, bakterial və ya viral infeksiyalar) bədənin iltihab reaksiyasına səbəb ola bilər. Bu cavab eritrositlərin çökmə sürətini artıra bilər. Yəni, bu test infeksiyanın mövcudluğunu və ya şiddətini qiymətləndirmək üçün istifadə edilə bilər.
• İltihabın dəyərləndirilməsi: Revmatoid artrit, lupus kimi iltihablı revmatik xəstəliklər və xroniki iltihablı xəstəliklər kimi şərtlərdə bu testi xəstəliyin şiddətini izləmək və müalicəyə cavabı qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
• Otoimmün xəstəliklərin diaqnozu: Bəzi otoimmün xəstəliklər bədənin öz toxumalarına hücum etdiyi zaman yaranır. EÇS testi bu xəstəliklərin diaqnostikası və monitorinqi üçün istifadə edilə bilər.
Xərçəng diaqnozu və dəyərləndirilməsi: Bəzi xərçəng növləri çökmə sürətini artıra bilər. EÇS testi xərçəng diaqnozunu dəqiqləşdirmək üçün və ya xərçəngin müalicəyə reaksiyasını izləmək üçün istifadə edilə bilər.
• İmmun çatışmazlığı vəziyyətləri: İmmunitet sistemi problemi olan insanların vəziyyətini qiymətləndirmək və izləmək üçün testi aparıla bilər.
• Digər Tibbi Vəziyyətlərin Qiymətləndirilməsi: EÇStesti digər tibbi vəziyyətlərin diaqnostikası və monitorinqi üçün də istifadə edilə bilər. Məsələn, böyrək xəstəlikləri, ürək xəstəlikləri və ya qaraciyər xəstəlikləri kimi vəziyyətləri izləməyə kömək edə bilər.
• Ümumi Sağlamlığın Qiymətləndirilməsi: Bəzi hallarda ümumi sağlamlıq vəziyyətini qiymətləndirmək və ya xüsusi tibbi müayinə zamanı əlavə məlumat vermək üçün sedimentasiya testi aparıla bilər.
